Zo Blijf Je Kalm Als Je Weet Dat Je Gestresst Zult Zijn

Je bent niet op je best onder stress. Ons brein heeft zich gedurende millennia aangewend om cortisol af te scheiden in stress-situaties. Dit belemmert rationeel, logisch denken, maar helpt je overleven in het geval een leeuw je aanvalt. Neurowetenschapper Daniel Levitin denkt dat er een manier is om fatale fouten tijdens stress-situaties waarin je denken vertroebeld is, te voorkomen -- de pre-mortem. "We laten allemaal nu en dan een steekje vallen", zegt hij. "De kunst is om vooraf te bedenken wat dat zou kunnen zijn."

"Enkele jaren geleden heb ik bij mezelf ingebroken. Ik was rond middernacht thuisgekomen -- hartje winter in Montreal -- na een bezoek aan mijn vriend Jeff aan de andere kant van de stad. De thermometer bij de deur gaf min 40 graden aan. Je hoeft niet te vragen of het Celsius of Fahrenheit was -- min 40 is waar beide schalen samenkomen -- het was erg koud. Ik stond voor mijn deur door mijn zakken te woelen maar vond geen sleutels. Door het raam kon ik ze zien liggen, op de eetkamertafel waar ik ze vergeten was. Snel rende ik rond het huis om alle deuren en ramen te proberen maar die zaten potdicht. Ik overwoog een slotenmaker te bellen -- mijn mobieltje had ik gelukkig. Maar die zou 's nachts wel even op zich laten wachten, en het was koud. Ik kon niet gaan overnachten bij mijn vriend Jeff want ik zou de volgende ochtend naar Europa vliegen en had dus mijn paspoort en koffer nodig.

Ten einde raad en ijskoud nam ik een grote steen, brak het kelderraam, verwijderde alle glasscherven en kroop er doorheen. Met een stuk karton maakte ik het gat dicht. In de ochtend zou ik dan, op weg naar het vliegveld, mijn aannemer bellen om het te repareren. Dat zou duur zijn, maar waarschijnlijk niet duurder dan een middernachtelijke slotenmaker, dus dat was onder de omstandigheden geen slechtere optie.

Nou ben ik opgeleid als neuroloog en weet het een en ander over hoe het brein functioneert onder stress. Het scheidt cortisol af, dat je hartslag verhoogt. Het past je adrenaline-niveau aan en vertroebelt je denkvermogen. De volgende ochtend werd ik wakker na een te korte nacht. Ik maakte me zorgen over het gat in het raam, moest onthouden dat ik mijn aannemer zou bellen, het was steenkoud buiten, en al die afspraken die gepland stonden in Europa... ... met alle cortisol in mijn hersenen werd mijn denken vertroebeld maar dat wist ik niet omdat mijn denken vertroebeld was.

(Gelach)

Pas bij de incheckbalie op het vliegveld realiseerde ik me dat ik mijn paspoort niet bij me had.

(Gelach)

Dus ik racete in 40 minuten door sneeuw en ijs naar huis, pakte mijn paspoort, racete terug naar het vliegveld waar ik net op tijd aankwam. Iemand anders had nu echter mijn zitplaats en ik kwam achterin het vliegtuig naast de wc's te zitten in een niet-verstelbare stoel voor een vlucht van acht uur. Ik had genoeg tijd om na te denken in die acht uur zonder slaap.

(Gelach)

Ik vroeg me af of ik dingen kon verzinnen of systemen kon toepassen die zouden voorkomen dat er slechte dingen gebeuren. Of die tenminste, in het geval dát ze gebeuren, de kans minimaliseren dat het catastrofaal uitpakt. Daar dacht ik over na, maar pas een maand later kristalliseerde zich dit uit. Ik zat te eten met mijn collega, Nobelprijswinnaar Danny Kahneman, en ik vertelde hem enigszins gegeneerd dat ik mijn raam gebroken had en mijn paspoort vergeten. Danny vertelde me toen dat hij geoefend had met 'vooruitziende terugblik'.

(Gelach)

Hij had dat van de psycholoog Gary Klein, die enkele jaren eerder daarover schreef. Ook wel genoemd: 'pre-mortem'. Jullie weten wel wat post-mortem is. Bij elke ramp die gebeurt, probeert een team van experts te achterhalen wat er misging. Danny legde uit dat je bij het pre-mortem vooruit kijkt om uit te vinden wat er allemaal mis zou kunnen gaan en dan probeer je manieren te verzinnen om die dingen te voorkomen of de schade te beperken.

Vandaag wil ik het met jullie hebben over wat we zoal kunnen doen bij wijze van pre-mortem. Sommige dingen liggen voor de hand, andere minder. Ik begin met de voor de hand liggende.

Kies bepaalde plekken in en om huis voor dingen die makkelijk kwijtraken. (Gelach) Dat klinkt als een open deur en dat is het ook, maar het is makkelijk wetenschappelijk te onderbouwen op grond van hoe ons ruimtelijk geheugen werkt. Een gebied in onze hersenen, de hippocampus is geëvolueerd gedurende tienduizenden jaren en houdt bij waar belangrijke zaken zich bevinden. Waar is de waterbron? Waar kun je vissen vangen? Dat groepje fruitbomen. Waar wonen de bevriende en de vijandige stammen? De hippocampus is het deel van de hersenen dat bij Londonse taxichauffeurs uitdijt. Het is het hersendeel waarmee eekhoorns hun noten vinden. Mocht je het je afvragen: iemand heeft het onderzocht. De reukzin van de eekhoorns werd onklaar gemaakt en ze vonden nog steeds hun noten. Ze gebruikten geen reukzin, maar de hippocampus, dat verfijnd geëvolueerde mechanisme in de hersenen dat dingen terugvindt. Maar het is erg goed voor dingen die niet al te mobiel zijn, minder goed voor dingen die van lokatie wisselen. Daarom verliezen we autosleutels en leesbrillen en paspoorten. Kies dus thuis een plek voor je sleutels; een haakje bij de deur, misschien een mooie schaal. Voor je paspoort een bepaalde lade. Voor je leesbril een bepaalde tafel. Als je een plek kiest en daar nauwgezet aan vasthoudt, zullen je dingen daar altijd zijn wanneer je ze zoekt.

En op reis? Maak een foto van je kredietkaarten, je rijbewijs en je paspoort. Mail die naar jezelf zodat ze in de cloud zit. Bij verlies of diefstal van die dingen kun je dan voor vervanging zorgen.

Dat zijn voor de hand liggende dingen. Onthoud: als je gestresst bent, scheiden de hersenen cortisol af. Cortisol is giftig en het vertroebelt je denken. Beoefening van de pre-mortem houdt dus deels in dat je erkent dat je onder stress niet optimaal functioneert, en dat je systemen moet voorbereiden.

Er is wellicht geen stressvollere situatie dan wanneer je voor een medische beslissing staat. Ieder van ons zal ooit wel eens zeer belangrijke beslissingen moeten nemen over medische zorg voor ons of voor een naaste die we helpen beslissen.

Daar wil ik het over hebben. Ik ga het hebben over een zeer bepaalde medische aandoening. Maar dit staat model voor alle soorten medische besluitvorming, en voor financiële besluitvorming en sociale besluitvorming -- alle beslissingen die je moet nemen die gebaat zijn bij een rationele evaluatie van de feiten.

Stel dus dat je dokter tegen je zegt: "Ik heb hier je testresultaten. Je cholesterol is aan de hoge kant." Jullie weten dat een hoog cholesterolgehalte de kans verhoogt op hart- en vaatziekten, hartinfarcten, beroerte. Je denkt dus bij jezelf: hoog cholesterol, da's geen goede zaak. Dan zegt de dokter: "Ik wil je een medicijn geven dat je cholesterol helpt verlagen, een statine." Waarschijnlijk weet je dat statines behoren tot de meest voorgeschreven geneesmiddelen ter wereld of kent zelfs iemand die ze neemt. Dus je denkt: vooruit, doe die statine maar.

Maar op dat moment moet je eigenlijk iets vragen. Er is een statistiek waarover de meeste artsen niet graag praten en farmaceutische bedrijven nog minder. Dat is 'number needed to treat'. Wat is dit, de NNT? Dat is het aantal mensen dat een geneesmiddel moet nemen of een operatie moet ondergaan of welke medische procedure ook, voordat één persoon geholpen is. Nu denk je: wat een krankzinnige statistiek! Dat getal hoort 1 te zijn. Mijn dokter schrijft me toch niets voor als het niet gaat helpen? Maar de medische praktijk werkt anders. Dat is niet de fout van de arts -- eerder van wetenschappers zoals ikzelf. Wij hebben de onderliggende mechanismen onvoldoende doorgrond. Maar GlaxoSmithKline schat dat 90% van alle medicijnen slechts werkt bij 30% tot 50% van de mensen. Wat denk je dat de 'number needed to treat' is voor de meest voorgeschreven statine? Hoeveel mensen moeten het nemen voordat 1 persoon gebaat is? Driehonderd. Dat blijkt uit onderzoek gedaan door de onderzoekers Jerome Groopman en Pamela Hartzband, onafhankelijk bevestigd door Bloomberg.com en ik heb de cijfers zelf nog eens nagetrokken. 300 mensen moeten het medicijn een jaar lang nemen voordat één hartinfarct, beroerte of andere kwaal wordt voorkomen.

Nu denk je waarschijnlijk: "Oké, een kans van 1 op 300 dat mijn cholesterolgehalte daalt. Waarom niet, dokter? Schrijf toch maar voor." Maar dan moet je eigenlijk om een andere statistiek vragen. Namelijk: "Vertel eens wat de bijwerkingen zijn." Dit bepaalde medicijn veroorzaakt bijwerkingen in 5% van alle patiënten. Dat kunnen vreselijke dingen zijn -- slopende spier- en gewrichtspijn, maag- en darmklachten -- maar nu denk je: "5%... kleine kans dat het mij overkomt, ik neem het gewoon." Maar wacht even. Onder stress denk je niet al te helder. Bedenk even van tevoren hoe je hiermee om zal gaan zodat je de logische redenering niet ter plekke hoeft te construeren. 300 mensen slikken het medicijn. Eén persoon heeft er baat bij. 5% van die 300 hebben last van bijwerkingen. Dat zijn 15 mensen. Je hebt 15 maal meer kans dat het medicijn je schaadt, dan dat je er baat bij hebt.

Ik zeg niet of je die statine al dan niet moet nemen. Ik zeg alleen dat je dit zou moeten bespreken met je dokter. De medische ethiek vereist dat er sprake is van geïnformeerde toestemming. Je hebt recht op toegang tot dit soort informatie als eerste stap in je afweging of je het risico wilt nemen of niet.

Nu denk je wellicht dat ik dit getal gekozen heb om te kunnen shockeren, maar het is redelijk typerend, dit 'number needed to treat'. Voor de meest uitgevoerde operatie op mannen boven de 50, prostaatverwijdering bij kanker, is het 'number needed to treat' 49. Juist, 49 operaties worden uitgevoerd voordat één persoon gebaat is. En de bijwerkingen komen voor bij 50% van de patiënten. Daaronder vallen impotentie, erectiestoornissen, urineverlies, scheuring van het rectum, ontlastingsincontinentie. En wanneer je bij die 50% hoort kun je van geluk spreken als het slechts twee jaar duurt.

Het idee achter de pre-mortem is dus dat je vooruitdenkt welke vragen je zou kunnen stellen om het gesprek vooruit te helpen. Je wilt dit niet allemaal ter plekke moeten verzinnen. Dat geldt ook voor zaken als levenskwaliteit. Want vaak heb je de keuze: wil ik een korter leven zonder pijn, of een langer leven met kans op veel pijn tegen het einde? Dat zijn dingen om nu te bespreken en te overwegen met familie en vrienden. Op het moment zelf verander je wellicht van gedachten, maar je bent tenminste geoefend in het denken hierover.

Onthoud: ons brein scheidt onder stress cortisol af. Een van de dingen die dan gebeuren, is dat een aantal systemen plat gaan. Hiervoor is een evolutionaire reden. In confrontatie met een roofdier heb je je spijsverteringssysteem niet nodig, of je libido, of je immuunsysteem, want als je lichaam metabolisme spendeert aan die dingen en je niet snel reageert, eindig je als lunchhapje van de leeuw en doen die andere zaken er niet meer toe. Helaas is een van de dingen die het in zo'n stress-situatie af laten weten, rationeel, logisch denkvermogen. Dat hebben Danny Kahneman en zijn collega's aangetoond. Daarom moeten we ons aanwennen om vooruit te denken naar dit soort situaties.

Het belangrijke punt hier is het besef dat we allemaal feilbaar zijn. Iedereen laat soms een steekje vallen. Het idee is om vooraf te bedenken wat dat zou kunnen zijn en door middel van systemen de schade te beperken, of te voorkomen dat calamiteiten überhaupt plaatsvinden.

Terug naar die besneeuwde nacht in Montreal. Na terugkomst van mijn reis, liet ik mijn aannemer een cijferslot installeren naast de deur, met daarin een voordeursleutel en een makkelijke combinatie. Ik moet toegeven dat ik nog stapels ongesorteerde post heb, en massa's ongelezen mails. Ik ben dus niet volledig georganiseerd, maar ik zie organisatie als een gradueel proces en ik maak vorderingen.

Dank je wel."

(Applaus)

 

Bron: TED.com