Anders Denken Over Ontrouw... Een Presentatie Voor Iedereen Die Lief Heeft Gehad

 

Ontrouw is het ultieme verraad. Maar moet het dat ook zijn? Relatietherapeut Esther Perel onderzoekt waarom mensen vreemdgaan, en doet uit de doeken waarom affaires zo traumatisch zijn: omdat ze onze emotionele veiligheid bedreigen. In ontrouw ziet Esther Perel iets onverwachts - een uiting van verlangen en verlies. Dit is een niet te missen TED-talk voor iedereen die ooit is vreemdgegaan of is bedrogen, of die gewoon een nieuw kader wil voor het begrijpen van relaties.

"Waarom gaan we vreemd? Waarom plegen gelukkige mensen ontrouw? Als we zeggen 'ontrouw', wat bedoelen we dan precies? Een onenightstand, een romance, een prostitueebezoek, een chatroom, een massage met een opwindend slot? Waarom denken we dat mannen ontrouw zijn uit verveling en angst voor intimiteit, maar dat vrouwen dat doen uit eenzaamheid en behoefte aan intimiteit? Betekent een verhouding altijd het einde van een relatie?

De afgelopen 10 jaar heb ik over de hele wereld gereisd en heb ik intensief gewerkt met honderden koppels van wie de relatie door ontrouw aan diggelen lag. Er is één simpele zonde die een stel kan beroven van hun relatie, hun geluk en zelfs hun identiteit: een verhouding. En toch, al komt het nog zo vaak voor, we begrijpen dit fenomeen heel slecht. Deze talk is dus voor al wie ooit heeft liefgehad.

Overspel is al zo oud als het huwelijk, net als het taboe erover. Sterker: ontrouw is zo onverzettelijk, daar kan het huwelijk jaloers op zijn. Het gaat zo ver dat dit het is het enige gebod is dat twee keer in de Bijbel wordt genoemd: één keer voor de daad, en één keer voor alleen maar de gedachte. (Gelach) Hoe verzoenen we nu iets wat universeel verboden is maar wel universeel beoefend wordt?

Historisch gezien hebben mannen altijd een vrijbrief gehad om overspelig te zijn zonder al te veel consequenties, ondersteund door een veelheid aan biologische en evolutionaire theoriën die hun zwerflust rechtvaardigden. Dat meten met twee maten is al zo oud als overspel zelf. Maar wie weet wat zich daadwerkelijk onder die lakens afspeelt? Want als het gaat om seks, moeten de mannen opscheppen en overdrijven maar vrouwen moeten verbergen, bagatelliseren en ontkennen, wat niet zo verwonderlijk is want er zijn nog steeds negen landen waar een overspelige vrouw de doodstraf riskeert.

Monogamie betekende altijd één partner voor het leven. Tegenwoordig betekent het één partner tegelijk. (Gelach) (Applaus)

Jullie zeggen waarschijnlijk allemaal: "Ik ben monogaam in al mijn relaties." (Gelach)

Vroeger trouwden we en dan hadden we voor het eerst seks, maar tegenwoordig trouwen we en dan stoppen we met seks met anderen. Het punt is dat monogamie niets te maken had met liefde. Een man vertrouwde op de trouw van zijn vrouw zodat hij wist van wie de kinderen waren en wie de koeien zou krijgen als hij doodging.

Iedereen wil weten hoeveel procent er vreemdgaat. Sinds ik op de conferentie ben krijg ik die vraag. (Gelach) Het gaat over jullie. Maar de definitie van ontrouw blijft maar ruimer worden: Sexting, porno kijken, stiekem actief blijven op dating apps. Zonder algemeen geaccepteerde definitie van wat al of niet overspelig gedrag is, lopen de schattingen dus sterk uiteen, van 26 tot 75 procent. Daarbovenop zijn we ook nog eens wandelende tegenstrijdigheden. 95 procent van ons zal zeggen dat het zeer kwalijk is als onze partner zou liegen over een affaire, maar ongeveer hetzelfde percentage zou zeggen dat ze dat ook zouden doen als ze er zelf een hadden. (Gelach)

Ik gebruik graag deze definitie van een affaire, ze brengt de drie sleutelelementen samen: een geheime relatie, dat is de basisstructuur van een affaire; een bepaalde emotionele band; en seksuele alchemie. En alchemie is het sleutelwoord hier want de erotische huivering is zo intens dat de kus die je maar in gedachten geeft zo krachtig en betoverend kan zijn als urenlang daadwerkelijk vrijen. Marcel Proust zei: "Onze verbeelding creëert de liefde, niet die andere persoon."

Het is nog nooit zo eenvoudig geweest om ontrouw te zijn en het is nog nooit zo moeilijk geweest om het geheim te houden. En nooit eerder gaf ontrouw zulk een psychologische druk. Toen het huwelijk een economische instelling was bedreigde ontrouw onze economische basis. Maar nu dat het huwelijk een romantische aangelegenheid is, bedreigt ontrouw onze emotionele basis. Ironisch genoeg gingen we vroeger vreemd om echte liefde te ervaren maar nu we de liefde zoeken in het huwelijk vernielt het vreemdgaan de liefde.

Ik denk dat ontrouw ons vandaag de dag op drie nieuwe manieren pijn doet. We hebben een romantisch ideaal en zoeken één persoon die een eindeloze lijst behoeften moet vervullen: mijn grootste minnaar zijn, mijn beste vriend, de beste vader, mijn vertrouweling, mijn emotionele maatje, mijn intellectueel gelijke. En ik ben de uitverkorene, ik ben uniek, ik ben onmisbaar, ik ben onvervangbaar, ik ben het. En ontrouw vertelt me dat ik dat niet ben. Het is het ultieme verraad. Ontrouw verbrijzelt de grootse ambitie van de liefde. Maar was ontrouw door de eeuwen heen al pijnlijk, tegenwoordig is het vaak traumatisch, want het bedreigt ons zelfgevoel.

Neem mijn patiënt Fernando, die gaat eronder gebukt. Hij zegt: "Ik dacht dat ik wist wat mijn leven was. Ik dacht dat ik wist wie jij was, wie wij waren als stel, wie ik was. Nu weet ik niks meer zeker." Ontrouw: een beschaamd vertrouwen, een identiteitscrisis. "Kan ik je ooit nog vertrouwen?" vraagt hij. "Kan ik überhaupt nog iemand vertrouwen?"

Mijn patiënt Heather vertelt me hetzelfde wanneer we praten over haar relatie met Nick. Getrouwd, twee kinderen. Nick is net vertrokken op zakenreis en Heather zit met de jongens op zijn iPad wat te spelen wanneer er een bericht op het scherm verschijnt: "Ik kijk zo naar je uit." Dat is gek, denkt ze, je bent net weg. Dan nog een bericht: "Zo dadelijk kan ik je omhelzen." Dan begrijpt Heather dat ze niet voor haar zijn. Ze vertelt me ook dat haar vader affaires had, maar haar moeder vond één klein bonnetje in zijn broekzak en een beetje lipstick op zijn kraag. Heather ging graven. Ze vindt honderden berichten, uitgewisselde foto's, geuite verlangens. Alle levendige details van Nick's tweejarige verhouding openbaren zich voor haar. Toen dacht ik: Een affaire in het digitale tijdperk is de dood door duizend messteken.

En dan hebben we tegenwoordig met nog een paradox te maken. Vanwege dit romantisch ideaal bouwen we met unieke ambitie op de trouw van onze partner. Maar we zijn ook meer dan ooit geneigd om te vreemd te gaan, niet omdat we nu andere verlangens hebben maar omdat we leven in een tijdperk waarin we vinden dat het ons goed recht is onze verlangens na te streven, dit is tenslotte de cultuur waar ik recht heb op mijn geluk. En gingen we vroeger scheiden omdat we ongelukkig waren, tegenwoordig scheiden we omdat we niet gelukkig genoeg zijn. En daar waar we ons schaamden om te gaan scheiden, schamen we ons tegenwoordig als we blijven waar we ook weg hadden kunnen gaan. Dus kan Heather niet met haar vriendinnen praten, bang als ze is voor hun oordeel omdat ze nog steeds van Nick houdt, en overal waar ze komt krijgt ze hetzelfde advies: "Ga toch bij hem weg. Zet die hond op straat." En als de situatie omgekeerd was zou Nick dat net zo hebben. Bij elkaar blijven is de nieuwe schande.

Dus als we zo makkelijk kunnen scheiden, waarom hebben we dan nog affaires? Men neemt over het algemeen aan dat wanneer iemand een verhouding heeft er ofwel iets mis is met de relatie of dat er iets mis is met jou. Maar er kan niet zomaar iets mis zijn met miljoenen mensen. De redenering is dat wanneer je thuis alles hebt wat je nodig hebt, heb je elders niets te zoeken, er van uitgaande dat er zoiets bestaat als een perfecte relatie die ons immuun maakt voor de behoefte om te zwerven. Maar stel nu eens dat passie een uiterste houdbaarheidsdatum heeft? Stel nu eens dat er dingen zijn waar zelfs een goede relatie nooit in zou kunnen voorzien? Wanneer zelfs gelukkige mensen verhoudingen hebben, wat is er dan aan de hand?

Het overgrote deel van de mensen waar ik mee werk zijn helemaal geen 'chronisch overspeligen'. Het zijn vaak mensen die overtuigd monogaam zijn, op zijn minst naar hun partner. Hun gedrag is echter in conflict gekomen met hun normen en waarden. Het zijn vaak mensen die tientallen jaren trouw zijn geweest, maar dan op een dag een grens overschrijden die ze dachten nooit te overschrijden, en daarmee alles op het spel zetten. Wat zoeken ze dan? Verhoudingen zijn een daad van verraad, ze zijn ook een uiting van verlangen en verlies. In het hart van een affaire vind je vaak het verlangen, het hunkeren naar een emotionele band, naar iets nieuws, naar vrijheid, naar autonomie, intense sexualiteit, de wens om verloren delen van onszelf terug te vinden of op zoek naar levenslust na een verlies of persoonlijk drama.

Ik moet denken aan Priya, een andere patiënt, gelukkig getrouwd, ze houdt van haar man, en ze zou hem nooit pijn willen doen. Maar ze vertelt me ook dat ze altijd heeft gedaan wat er van haar werd verwacht: braaf meisje, goede moeder, voorbeeldige echtgenote, ze verzorgde haar geïmmigreerde ouders. Priya viel voor de arborist die de boom uit haar tuin had opgeruimd na orkaan Sandy. Met zijn vrachtwagen en zijn tatoeages is hij het tegengestelde van haar. Maar met 47 jaar gaat Priya's affaire over de pubertijd die ze nooit had. Haar verhaal illustreert voor mij dat als we de aandacht van een ander zoeken we ons daarmee niet altijd afkeren van onze partner maar meer van de persoon die we zelf zijn geworden. Dat we niet zozeer op zoek zijn naar een andere persoon maar meer naar een ander zelf.

Overal ter wereld hoor ik hetzelfde van mensen die een verhouding hebben: ze hebben het gevoel dat ze leven. Vaak vertellen ze me over een verlies, van een vader of moeder die is gestorven of over een te jong overleden vriend of slecht nieuws bij de dokter. Dood en vergankelijkheid leven vaak in de schaduw van een affaire, het roept die vragen op. Is dit alles? Is er meer? Moet ik zo nog 25 jaar verder? Zal ik dat ooit nog voelen? Het doet me vermoeden dat het juist deze vragen zijn die mensen over die grens duwen en dat sommige verhoudingen pogingen zijn om de doodsheid te verdrijven, om de dood op afstand te houden.

In tegenstelling tot wat je misschien denkt, verhoudingen gaan minder over seks dan over verlangens: verlangen naar aandacht, verlangen om zich bijzonder te voelen, om zich belangrijk te voelen. En precies die structuur van een affaire, het feit dat je je minnaar nooit kunt hebben houdt die hunkering in stand. Dat op zich is een verlangens-generator, want door de onvolmaaktheid, de dubbelzinnigheid, blijf je steeds verlangen naar wat je niet kunt hebben.

Nu zullen sommigen denken dat affaires niet voorkomen in open relaties maar dat doen ze wel. Ten eerste is de discussie over monogamie niet dezelfde als die over ontrouw. Het lijkt er heel sterk op dat zelfs wanneer we de vrijheid hebben om andere sekspartners te hebben, we nog steeds worden aangetrokken door de lokroep van het verbodene: als we iets doen wat niet mag, pas dan voelt het alsof we echt doen wat we willen. Een groot aantal van mijn patiënten heb ik ook verteld dat wanneer ze in hun vaste relatie één tiende van het vuur, de durf en de verbeelding konden stoppen die ze nu in hun verhouding stopten, ze mij waarschijnlijk nooit nodig hadden gehad. (Gelach)

Hoe herstellen we van een verhouding? Verlangens gaan diep. Verraad snijdt diep. Maar het is te genezen. Sommige verhoudingen zijn simpelweg de druppel voor relaties die al ten dode waren opgeschreven. Andere zijn juist een impuls voor nieuwe kansen. Het feit is dat de meeste stellen na een verhouding bij elkaar blijven. Sommige overleven slechts, andere kunnen de crisis tot een nieuwe kans transformeren en lering trekken uit de hele ervaring. Ik denk zelfs meer voor de bedrogen partner, die vaak zal zeggen: "Dacht je dat ik niet meer wilde? Maar ik heb het niet gedaan." Maar nu de affaire aan het licht is gekomen, krijgen zij ook de kans om meer te eisen en zij hoeven niet meer de status quo te onderhouden die misschien voor hen ook niet zo best werkte.

Ik heb gemerkt dat een heleboel stellen direct na zo'n verhouding, vanwege die nieuwe chaos die tot een nieuwe orde kan leiden, diepte in hun gesprekken hebben met openheid en eerlijkheid, die ze in jaren niet gehad hadden. Partners die seksueel onverschillig waren ervaren ineens een gulzige wellust en hebben geen idee waar die vandaan komt. Het is iets in de angst voor het verlies wat het verlangen weer aanwakkert en plaats maakt voor een hele nieuwe waarheid.

Wanneer een verhouding aan het licht komt, wat kunnen stellen dan precies doen? We weten van trauma's dat de genezing pas kan beginnen wanneer de dader zijn of haar fout toegeeft. Dus degene die de verhouding had, Nick, moet ten eerste de affaire afbreken, maar ten tweede is het essentieel dat hij schuld en spijt betuigt voor het pijn doen van zijn vrouw. Ik moet eerlijk zeggen dat een heleboel mensen die een verhouding hadden zich wel heel schuldig voelen voor het pijn doen van hun partner maar eigenlijk niet voor het hebben van de verhouding zelf. Dat onderscheid is belangrijk. En Nick moet nu bewaker van de relatie worden. Voorlopig zal hij de grenzen van de relatie moeten beschermen. Hij zal het initiatief daar in moeten nemen, want als hij daar een punt van maakt kan hij Heather van de obsessie verlossen en van de angst dat de relatie wordt vergeten, en dat op zich brengt wat vertrouwen terug.

Heather, de bedrogen partner, zal dingen moeten doen die het gevoel van eigenwaarde terugbrengen, zich moeten omringen met liefde en met vrienden, en met activiteiten die plezier, zin en identiteit terugbrengen. Misschien nog wel belangrijker is het om de neiging te onderdrukken naar vunzige details te graven: Waar was je? Waar deden jullie het? Hoe vaak? Is zij beter in bed dan ik? Vragen die alleen maar meer pijn veroorzaken, en je 's nachts wakker houden. Schakel in plaats daarvan over op wat ik onderzoekende vragen noem, degene die zoeken naar betekenis en motieven. Wat betekende deze verhouding voor je? Wat kon je daar uiten of ervaren wat je bij mij niet meer kon? Hoe was dat voor je om dan thuis te komen? Wat aan ons vind je van waarde? Ben je blij dat het is afgelopen?

Iedere verhouding herdefinieert een relatie en ieder stel zal zelf bepalen wat het erfgoed van de affaire zal zijn. Verhoudingen zullen blijven bestaan, dat verandert niet. De dilemma's van liefde en verlangen leveren geen eenvoudige antwoorden op van wit en zwart en goed en kwaad, van daders en slachtoffers. Bedrog in een relatie komt in vele vormen voor. Er zijn veel manieren om je partner te bedriegen: met minachting, met verwaarlozing, met onverschilligheid, met geweld. Seksueel bedrog is maar één manier om je partner pijn te doen. In andere woorden, het slachtoffer van een verhouding is niet altijd het slachtoffer van een huwelijk.

Jullie hebben naar me geluisterd en ik weet wat jullie denken: Ze heeft een Frans accent dus ze zal wel vóór verhoudingen zijn. (Gelach) Nou, niet dus. Ik ben niet Frans. (Gelach) (Applaus) En ik ben niet voor verhoudingen. Maar omdat ik denk dat er iets goeds uit een affaire kan voortkomen wordt mij vaak deze vreemde vraag gesteld: zou ik het ooit aanraden? Ik zou net zo min een verhouding aanraden als dat ik kanker zou aanbevelen en dat terwijl ik toch mensen ken die het hebben gehad die me vertellen hoe het ze een nieuw perspectief heeft gegeven. De vraag die mij het meest is gesteld sinds ik op de conferentie ben, als ik zei dat ik over ontrouw zou spreken, is: voor of tegen? Ik zei: "Ja." (Gelach)

Ik bekijk verhoudingen van twee kanten: pijn en bedrog aan een kant, groei en zelf-ontdekking aan de andere - wat het jou heeft gedaan en wat het voor mij heeft betekend. Dus wanneer een stel bij me komt nadat een verhouding aan het licht is gekomen, vertel ik ze vaak: Tegenwoordig hier in het Westen zullen de meeste mensen twee of drie relaties of huwelijken gaan hebben en sommigen zullen dat doen met dezelfde persoon. Jullie eerste huwelijk is over, willen jullie samen een tweede proberen?

Dank je wel."

(Applaus)

 

Bron: TED.com