De Verrassende Wetenschap Over Alfamannetjes

In deze fascinerende blik op het 'alfamannetje' onderzoekt primatoloog Frans de Waal de privileges en de kosten van macht, terwijl hij verrassende parallellen trekt tussen hoe mensen en primaten hun leiders kiezen. Zijn onderzoek onthult een aantal van de onverwachte capaciteiten van alfamannetjes -- vrijgevigheid, empathie, zelfs vredeshandhaving -- en werpt een licht op de machtsstrijd van menselijke politici. "Iemand die groot en sterk is en iedereen intimideert en beledigt, is niet per se een alfamannetje," zegt De Waal.

"Ik heb veel alfamannetjes gekend in mijn leven, chimpansee alfamannetjes, en ik ga praten over wat een alfamannetje is omdat ik denk dat we allemaal veel kunnen leren van onze naaste verwanten waar we alfamannetjes vinden.

Als voorbeeld geef ik Amos, een mannetje dat ik kende. Hij was een jong mannetje en een alfamannetje, hij was erg populair, maar hij werd ziek en hij verloor zijn positie omdat, weet je, chimpanseemannetjes op een mijl afstand kunnen merken dat je zwak bent. Ze vielen hem aan, hij verloor zijn positie en toen werd hij steeds zieker totdat op een gegeven moment we hem moesten isoleren. De groep leefde op een met gras begroeid eiland en we moesten hem isoleren in een kooi, maar we lieten de kooi open, zodat de overige chimpansees nog steeds bij hem konden. Wat toen gebeurde was zeer ontroerend. Andere chimpansees brachten hem eten en sleepten houtwol aan dat ze gebruiken om in te slapen en nesten van te bouwen. Vrouwtjes propten de houtwol achter zijn rug. Hij leunde zwaar tegen de muur en net zoals wij met kussens voor patiënten in een ziekenhuis propten ze dat spul achter zijn rug. En ik dacht, zo moet het gaan met een alfamannetje. Hij was geliefd en gerespecteerd en iedereen was bezig met hem te verzorgen. Zo gaat het niet altijd want voor sommige mannetjes eindigt het slecht na positieverlies.

Dus Amos was een voorbeeld van een mannetje dat geliefd was als leider. Ik denk dat als je de term alfamannetje opzoekt op het internet, je hopen zakenboeken vindt die vertellen hoe je een alfamannetje kan worden. Dan bedoelen ze: anderen ervan langs geven om ze te laten weten dat jij de baas bent, dat je geen doetje bent enzovoort. Eigenlijk is een alfamannetje voor hen een bullebak. Ik hou niet van dat soort beschrijving, want ik ben medeverantwoordelijk voor de term ‘alfamannetje’ omdat ik het boek ‘Chimpansee-politiek’ schreef dat door Newt Gingrich aan eerstejaars congresleden werd aanbevolen. Ik weet niet wat goed het deed, maar hij beval hen het boek aan waarna de term ‘alfamannetje’ zeer populair werd. Maar ik denk dat het foutief wordt gebruikt. Het wordt gebruikt op een zeer oppervlakkige manier die niets te maken heeft met wat een alfamannetje echt is. En dus ga ik hier uitleggen wat dat is. De term zelf dateert eigenlijk van veel eerder. Het gaat terug naar de jaren 40 en 50 bij onderzoek naar wolven en eigenlijk is de definitie zeer eenvoudig. De hoogste man in rang is het alfamannetje. De hoogste vrouw in rang is het alfavrouwtje. Elke primatengroep heeft één alfamannetje, één alfavrouwtje, en niet meer dan dat, er is er maar één. Ik zal uitleggen hoe dat gaat.

Eerst de lichaamstaal. Je ziet hier twee even grote mannelijke chimpansees. Een loopt rechtop, de haren opgezet, met een grote steen in zijn hand. Hij is het alfamannetje. Het andere mannetje hijg-gromt naar hem, is onderdanig aan hem en buigt voor hem. Dat is het soort ritueel waar ze vele malen per dag doorheen moeten om een ​​stabiele relatie te hebben. Ik toon jullie een video uit het veld. Hier ga je zien hoe een vrouwtje hijg-gromt naar een alfamannetje en je gaat zien hoe dat gaat. Het mannetje is in aantocht, ze gromt naar hem.

(Chimpansee gromt)

Zijn haar is opgezet en hij maakt zich groot.

Ik sta er eigenlijk ​​veel te dicht bij. Een chimpansee is veel sterker dan ik en ik was in deze video gewoon niet erg verstandig.

Je zag hem rechtop gaan staan en zijn armen uitsteken. Dat heet de tweevoetige branie. Deze houding vind je vaak bij hooggeplaatste mannetjes. Heel herkenbaar, want ook mensen doen dit soort dingen.

(Gelach)

Mensen doen dit de hele tijd. En waar ik bij deze bijzondere foto echt van hou zijn de twee oude kerels rechts. Dat is zeer chimpansee. Bij chimpansees zijn het meestal de oude mannetjes op hun retour die zelf geen alfamannetje meer kunnen zijn, die spelletjes gaan spelen en coalities vormen achter de rug van anderen. Ze worden zeer invloedrijk en soms hebben oude mannetjes meer invloed dan het alfamannetje zelf.

Een voorbeeld: drie mannetjes waar ik lang geleden bij een Nederlandse dierentuin mee werkte. Het middelste mannetje hier is een 17-jarig alfamannetje. Het mannetje dat hij verzorgt is twee keer zo oud en dit oude mannetje heeft hem de leider gemaakt. Je kan je voorstellen dat dat oude mannetje enorm veel macht heeft, omdat hij het alfamannetje tot alfamannetje heeft gemaakt. Het mannetje rechts is individueel het sterkste mannetje. In gevangenschap kan je dit uittesten en weten dat dit mannetje geen moeite heeft met een van beide anderen. Hij heeft alleen moeite met de combinatie van de twee. En dus maakt de coalitievorming in de chimpanseesamenleving het veel complexer dan je denkt. Het betekent bijvoorbeeld dat het kleinste mannetje in een groep het alfamannetje kan zijn. Je hoeft niet het grootste en sterkste mannetje te zijn. De kleinste kan met de juiste vrienden en als hij ze tevreden houdt, of als hij vrouwelijke ondersteuning heeft, het alfamannetje zijn.

Het coalitiesysteem maakt alles complex en ik wacht hier in de VS altijd op het einde van de voorverkiezingen, want dat is het moment waarop eenheid moet worden getoond. Ik toon jullie eerst hoe chimpansees die eenheid demonstreren. Hier zie je links twee mannetjes samen​​. Je ziet ook hun grote hoektanden. Ze staan samen en tonen zo aan de rest van de groep: "Wij zijn samen. Wij vormen een eenheid." De mannetjes rechts lopen samen synchroon. Nog een manier om te tonen dat je bij elkaar hoort. En die eenheid demonstreren is uiterst belangrijk binnen een coalitiesysteem. Bij de voorverkiezingen wacht ik altijd op dit moment, want dan zie je dat twee leden van dezelfde partij, die elkaar hebben bevochten, op enig moment moeten overeenkomen. En dat leidt tot zeer ongemakkelijke situaties. Mensen die elkaar niet moeten, gaan elkaar nu omhelzen en samen staan, wat absoluut essentieel is voor de eenheid van de partij. Als je het niet doet, kan de partij uit elkaar vallen. En als het niet goed gaat, zoals in dit geval --

(Gelach)

dan zit de partij diep in de stront, want ze hebben geen eenheid gedemonstreerd. Het is een zeer belangrijk onderdeel van het coalitiesysteem en iets dat mensen en chimpansees delen.

Hoe word je nu een alfamannetje? Allereerst moet je indrukwekkend en intimiderend zijn, af en toe je kracht demonstreren en laten zien dat je erg sterk bent. Dat kan op allerlei manieren. Maar ook moet je genereus kunnen zijn. Als bijvoorbeeld mannetjes op campagne gaan om de leider te onttronen, wat twee of drie maanden kan duren en waarbij ze alle coalities in de groep uittesten, worden ze ook zeer gul. Ze delen heel gemakkelijk voedsel met iedereen. Of ze beginnen de baby's van de vrouwtjes te kietelen. Normaal zijn mannelijke chimpansees niet erg geïnteresseerd in zuigelingen, maar als ze op campagne zijn, worden ze zeer geïnteresseerd in baby's en ze kietelen ze en proberen in de gunst van de vrouwtjes te komen.

(Gelach)

Bij de mens ben ik natuurlijk altijd geïntrigeerd door mannen die kandidaat zijn en baby’s zo vasthouden. Dit is niet bepaald waar baby’s van houden --

(Gelach)

maar omdat het een signaal is naar de rest van de wereld moeten ze hem in de lucht steken. Ik was echt geïntrigeerd, toen we bij de laatste verkiezingen een vrouwelijke kandidaat hadden, door de manier waarop ze baby’s meer zo hield, wat baby's echt leuk vinden. Zij hoefde natuurlijk niet de boodschap rond te bazuinen dat ze een baby kon vasthouden zonder hem te laten vallen, waar die man mee bezig was.

Dus is dit een veel voorkomende tactiek en mannelijke chimpansees besteden veel tijd om in de gunst te komen van allerlei partijen als ze op campagne zijn.

Wat zijn nu de voorrechten en de kosten van het alfamannetje zijn? Het grootste voorrecht is vrouwtjes. Eten is echt niet relevant. Mannelijke chimpansees kunnen een week zonder eten als er een vrouwtje loops is en ze seksueel geïnteresseerd zijn in haar. Eten is ondergeschikt aan seks. En dus de mannelijke chimpansees -- wij, evolutionair biologen, hebben daar natuurlijk een verklaring voor: seks leidt tot voortplanting en reproductief succes is de maatstaf van de evolutie. Dat is hoe alles evolueert. En als mannetjes hun reproductief succes kunnen vergroten door een hoge rang krijg je automatisch bij mannetjes de ambitie om een ​​hoge rang te hebben. Dat is het voorrecht. Een kost is natuurlijk dat je je partners tevreden moet houden. Als je aan de macht bent gekomen met de steun van een oud mannetje moet je dat oude mannetje laten paren met vrouwtjes. Als je dat niet doet, wordt dat oude mannetje boos op je en geraak je hem kwijt als partner. Dus voor wat, hoort wat. Als je zo alfamannetje wordt, moet je je partners tevreden houden. En dat is een van de kosten.

Een tweede kost is dat iedereen jouw positie wil. De alfamannetjepositie is een zeer belangrijke positie en iedereen wil ze je ontnemen, dus moet je voortdurend achterom kijken. Je moet uiterst waakzaam te zijn. Zo moet je bijvoorbeeld de coalities van anderen verstoren en daar zijn de mannetjes veel mee bezig. Verdeel en heers-strategieën hebben ze. Dat is een zeer stressvolle situatie en we hebben daar gegevens over. Die gegevens zijn afkomstig van veldwerk, in dit geval van bavianen, niet van chimpansees. Ze namen fecale monsters van bavianen en analyseerden ze op glucocorticoïden. Hier zie je een grafiek waarop je ziet dat hoe lager de rang van een mannelijke baviaan is, des te hoger zijn cortisolspiegel in de feces is, maar die van het alfamannetje, zoals je ziet, is net zo hoog als die de mannetjes met de laagste rang. Je zou dus kunnen denken dat alfamannetje zijn je van het is, maar eigenlijk is het een zeer stressvolle positie en we kunnen dat fysiologisch aantonen.

Wat zijn nu de verplichtingen? En hier wordt het voor mij pas echt interessant en wijkt het sterk af van je typische beeld van het alfamannetje. Het alfamannetje heeft twee soorten verplichtingen. Een daarvan is de rust in de groep houden. We noemen dat de regierol, gevechten binnen de groep beheersen, en de tweede is de meest empathische te zijn, de belangrijkste trooster van de natie bij wijze van spreken.

Vooral dus: de vrede te bewaren. Dit is een mannetje dat een gevecht tussen twee vrouwtjes stopt. De vrouwtjes links en rechts krijsen en schreeuwen tegen elkaar over voedsel, want voedsel is zeer belangrijk voor de vrouwtjes. Daarom stopt hij de strijd tussen hen en gaat zo tussen hen staan. Heel interessant voor mij is dat alfamannetjes, wanneer ze dit doen, onpartijdig worden. Geen voorkeur voor hun moeder of hun beste vriend. Nee, nee, ze stoppen gevechten en ze komen meestal op voor de underdog. Dit maakt ze zeer populair in de groep, omdat ze veiligheid verstrekken voor de leden met de laagste rang van de groep. En dus worden ze onpartijdig, hetgeen voor een chimpansee een abnormale toestand is, omdat ze meestal erg gesteld op hun vrienden, enzovoort. Alfamannetjes die hier goed in zijn kunnen zeer effectief zorgen voor rust in de groep.

En het tweede wat ze doen is empathie tonen voor anderen. Nu doe ik hopen onderzoek naar empathie -- geen tijd om daar nu op in te gaan -- maar empathie is nu een onderwerp dat we bestuderen bij knaagdieren, honden, olifanten en primaten, allerlei dieren. Hier zijn twee bonobo's. De voorste heeft bij een gevecht slaag gekregen. De achterste legt haar armen om haar heen en troost haar. Dit is ook hoe we empathie meten bij jonge kinderen, door te kijken naar hoe ze reageren op individuen in nood. En hooggeplaatste mannetjes doen dat vaak. Hooggeplaatste mannetjes zorgen voor een hoop troost in de groep, ze gaan naar plaatsen waar er aardbevingen of orkanen waren en ze bieden troost. De paus doet het. Presidenten doen het. Alle leiders in de wereld moeten dit doen. De koningin doet het en ga zo maar door. Ze moeten dit allemaal, troost verstrekken dus, en dat is een zeer belangrijke taak. En mannetjes die goed zijn in de twee zaken, het bewaren van de vrede en het verstrekken van troost, worden zeer populaire leiders. Er komt ook wat eigenbelang bij kijken. Ze doen het niet alleen voor de groep, want het stabiliseert ook hun positie. Hoe populairder een mannetje als alfamannetje wordt en hoe meer de rest hen respecteert en naar hen opkijkt, hoe beter hun positie wordt verdedigd als iemand anders ze uitdaagt, want dan gaat natuurlijk de hele groep dat mannetje ondersteunen want ze willen een leider houden die goed voor hen is. Dus ondersteunt de groep meestal mannetjes die goede leiders zijn en helemaal niet de bullebakken. Wanneer bullebakken hun positie verliezen, vergaat het hen vaak zeer slecht.

Dit zijn gegevens over troostgedrag. Gegevens over troost bij chimpansees, en je ziet dat bij individuen met midden- en lage-rangorde, de vrouwtjes er meer aan doen dan de mannetjes. Dat is eigenlijk de hele gemeenschap. En dit geldt voor alle studies over empathie bij zoogdieren dat vrouwtjes er meer van hebben dan mannetjes. Maar kijk naar het alfamannetje. Het alfamannetje doet het veel meer dan iemand anders. Dat zijn de data over alfamannetjes als de 'troostende leider'.

Het laatste wat ik wil zeggen gaat over alfavrouwtjes. Dit is een foto van Mama, het alfavrouwtje in de Arnhemse dierentuin waar ik vroeger werkte. Ze gaat nu over het hele internet, ik denk dat er nu al een honderd miljoen clicks zijn voor een video over haar dood op 59-jarige leeftijd, vorig jaar. Mama was een absoluut middelpunt van de groep. Ze was fysiek niet in staat om de mannetjes te domineren. Ze stond onder de mannetjes, maar ze was het middelpunt van de gemeenschap. Als er grote problemen waren in de gemeenschap kwam iedereen terecht in de armen van Mama. Zij was dus een zeer belangrijke figuur. Ik wil dus de positie van alfavrouwtjes in de chimpanseegroep niet minimaliseren.

En dan hebben we een soort die even dicht bij ons staat als de chimpansee, de bonobo. We vergeten de bonobo vaak, maar ze hebben een matriarchale samenleving met als alfa-individu meestal een vrouwtje. Meestal staat een vrouwtje aan de top van de gemeenschap, en we weten veel minder over hoe dit gaat, hoe ze die positie verwerven en wat ze ermee doen, omdat we over bonobo's in het algemeen veel minder weten. Maar ik wil benadrukken dat de alfa in een groep geen mannetje hoeft te zijn en dat het bij één van onze naaste familieleden eigenlijk een vrouwtje is.

Wat ik dus wilde vertellen, was dat als je kijkt naar mannen in onze samenleving die de baas zijn van, laten we zeggen, een gezin, een bedrijf, Washington of wat dan ook, je ze alfamannetjes noemt, je de chimpansees niet moet beledigen door gebruik te maken van de verkeerde label.

(Gelach)

Noem een bullebak geen alfamannetje. Iemand die groot en sterk is en iedereen intimideert en beledigt, is niet noodzakelijkerwijs een alfamannetje. Een alfamannetje heeft allerlei kwaliteiten en ik heb bij chimpansees pesterige alfamannetjes gezien, ze zijn er, maar de meesten hebben leidinggevende capaciteiten en zijn geïntegreerd in hun gemeenschap en, zoals Amos op het einde, worden ze geliefd en gerespecteerd dus een heel andere situatie dan je misschien zou denken.

Dank je."

(Applaus)

 

Bron: TED.com