Het Jaar Waarin Ik Een Boek Las Uit Ieder Land Van De Wereld

Ann Morgan beschouwde zichzelf als belezen -- totdat ze de 'enorme culturele blinde vlek' in haar boekenkast ontdekte. Tussen alle Engelse en Amerikaanse auteurs stonden maar weinig werken van schrijvers buiten het Engelstalige gebied. Dit leidde tot een ambitieus plan: in een jaar tijd één boek uit ieder land van de wereld lezen. Nu moedigt ze andere Engelstaligen aan om vertaalde werken te lezen zodat uitgevers meer hun best gaan doen om buitenlandse literatuur naar hun landen te brengen.

"Er wordt vaak gezegd dat je veel over mensen kan leren door te kijken naar hun boekenkast. Wat zegt mijn boekenkast over mij? Toen ik mezelf een paar jaar geleden die vraag stelde, ontdekte ik iets zorgwekkends. Ik vond mezelf altijd een behoorlijk ontwikkeld en kosmopolitisch type. Maar mijn boekenkast liet iets heel anders zien. Bijna al mijn boeken waren geschreven door Britse of Amerikaanse auteurs, er stond bijna geen enkel vertaald boek tussen. Het ontdekken van deze enorme culturele blinde vlek in wat ik las was een behoorlijke schok.

En toen ik erover nadacht, vond ik het eigenlijk heel jammer. Ik wist dat er waarschijnlijk heel veel geweldige verhalen waren van schrijvers die in andere talen dan het Engels werkten. Ik vond het zo zonde dat ik, vanwege mijn leesgewoonten, die boeken nooit zou leren kennen. Dus ik besloot om mezelf een intensieve cursus mondiaal lezen voor te schrijven. 2012 zou een heel internationaal jaar worden voor Groot-Brittanië: de Olympische Spelen waren in Londen. Dus ik besloot dat dat mijn tijdsbestek zou zijn, waarin ik een roman, een verhalenbundel of een memoire zou lezen uit ieder land van de wereld. En dat heb ik gedaan. Het was heel leuk, ik heb opvallende dingen geleerd en fantastische contacten gelegd, die ik hier met jullie wil delen.

Maar het begon met een paar praktische problemen. Eerst bepaalde ik welke van de talloze lijsten met landen in de wereld ik voor mijn project zou kiezen, en besloot om de lijst van de VN te nemen, plus Taiwan, wat leidde tot een totaal van 196 landen. Toen verzon ik een manier om ongeveer vier boeken per week te kunnen lezen én erover bloggen naast mijn fulltime baan.

Vervolgens zag ik onder ogen dat ik misschien niet eens van ieder land een boek in het Engels zou kunnen krijgen. Slechts zo'n 4,5 procent van de literatuur jaarlijks gepubliceerd in het VK, zijn vertalingen, en dat percentage is ongeveer hetzelfde in andere Engelstalige landen. De proportie van vertaalde boeken uitgegeven in veel andere landen, is echter veel hoger. 4,5 procent is om te beginnen al niet veel, maar wat dat cijfer niet laat zien is dat veel van die boeken afkomstig zijn uit landen met sterke uitgeversnetwerken en talloze vakmensen die klaarstaan om die boeken aan Engelstalige uitgeverijen te verkopen. Er worden bijvoorbeeld jaarlijks ruim 100 Franstalige boeken vertaald en uitgegeven in het VK, maar de meeste daarvan komen uit landen als Frankrijk en Zwitserland. Franstalig Afrika echter, komt bijna nooit aan bod.

Al met al is van behoorlijk wat landen misschien weinig of geen literatuur in het Engels te koop. Hun boeken blijven onzichtbaar voor hen die enkel in 's werelds meest gepubliceerde taal lezen. Maar de allergrootste uitdaging van het rond de wereld lezen was, dat ik niet wist waar ik moest beginnen. Mijn hele leven had ik bijna alleen Britse en Amerikaanse boeken gelezen en ik had geen idee hoe ik aan verhalen uit de rest van de wereld kon komen en hoe ik eruit moest kiezen. Ik zou niet weten hoe ik aan een verhaal uit Swaziland kon komen. Ik kende geen enkel goed boek uit Namibië. Ik kon er niet omheen -- ik was een achterlijke literaire xenofoob. Hoe zou ik dan ooit de wereld rond kunnen lezen?

Ik moest wel om hulp gaan vragen. Dus in oktober 2011 begon ik mijn blog, ayearofreadingtheworld.com, waarin ik online een korte oproep deed. Ik legde uit wie ik was, wat voor eenzijdige leeservaring ik had en ik vroeg aan iedereen die dat wilde een bericht achter te laten met suggesties voor boeken die ik kon lezen. Ik had geen idee of er ook maar iemand geïnteresseerd zou zijn, maar binnen enkele uren nadat ik dat bericht had geplaatst, kwamen er al reacties binnen. Om te beginnen van vrienden en collega's. Toen van vrienden van vrienden. En vrij snel daarna, van onbekenden.

Vier dagen nadat ik het bericht online had gezet kreeg ik een reactie van een vrouw. Rafidah, uit Kuala Lumpur. Ze zei dat mijn project haar heel leuk leek en vroeg of ze bij een lokale winkel met Engelstalige boeken mijn Maleisische boek mocht uitzoeken en het naar me toesturen? Ik nam het aanbod enthousiast aan en een paar weken later kreeg ik een pakketje met niet één, maar twee boeken -- Rafidahs keuze uit Maleisië en een boek uit Singapore, dat zij ook voor me had uitgezocht. Ik was destijds verbaasd dat een wildvreemde, meer dan 9.500 km verderop, zoveel moeite deed voor iemand die ze waarschijnlijk nooit zou ontmoeten.

Maar Rafidahs vriendelijke gebaar bleek kenmerkend te zijn voor dat jaar. Steeds opnieuw deden mensen moeite om mij te helpen. Sommigen verrichtten speurwerk voor me. Anderen gingen tijdens hun vakanties en zakenreizen speciaal voor mij naar een boekhandel. Het blijkt dat als je rond de wereld wilt lezen, en deze met een open blik tegemoet treedt, dat de wereld jou dan helpt. In landen waar weinig of geen Engelstalige literatuur te koop is, gingen mensen zelfs nog verder.

De herkomst van mijn boeken was vaak verrassend. Mijn Panamese boek bijvoorbeeld, kreeg ik na een gesprek op Twitter met het Panamakanaal. Ja, het Panamakanaal heeft een Twitteraccount. Ik zond er een bericht over mijn project naartoe en kreeg de suggestie op zoek te gaan naar het werk van de Panamese auteur Juan David Morgan. Ik vond Morgans website en stuurde hem een bericht. Ik vroeg of een van zijn Spaanstalige romans vertaald was in het Engels. Hij zei dat er geen vertaling was uitgegeven, maar dat hij wel een ongepubliceerde vertaling had van zijn roman 'Het gouden paard'. Hij mailde die naar me, waardoor ik als een van de eerste mensen dat boek in het Engels kon lezen.

Morgan was trouwens zeker niet de enige schrijver die zijn werk zo met mij deelde. Van Zweden tot Palau, stuurden schrijvers en vertalers mij zelf-gepubliceerde boeken en ongepubliceerde manuscripten die niet waren opgemerkt door de Engelstalige uitgevers of die niet langer verkrijgbaar waren. Dit gunde mij een blik in enkele bijzondere fantasiewerelden. Ik las bijvoorbeeld over de Zuid-Afrikaanse koning Ngungunhane, die het verzet tegen de Portugezen leidde in de 19e eeuw. Over huwelijksrituelen in een afgelegen dorp aan de kust van de Kaspische Zee in Turkmenistan. Ik ontdekte de Bridget Jones van Koeweit.

(Gelach)

En ik las over een orgie in een boom in Angola.

Maar misschien het meest bijzondere voorbeeld van hoe ver mensen gingen om mij hulp te bieden bij het rond de wereld lezen, kwam aan het einde van mijn tocht, toen ik op zoek was naar een boek uit het hele kleine, Portugeestalige Afrikaanse eilandenrijk São Tomé en Príncipe. Na maandenlang alles gedaan te hebben om een boek van dit land te vinden dat vertaald was in het Engels, leek mijn allerlaatste mogelijkheid om te proberen iets speciaal voor mij te laten vertalen. Ik had sterke twijfels of iemand dat zou willen doen -- of iemand zijn tijd aan zoiets zou willen besteden. Maar minder dan een week nadat ik een oproep op Twitter en Facebook had geplaatst voor Portugeestaligen, had ik reacties van meer mensen dan er aan het project konden meedoen, inclusief Margaret Jull Costa, vooraanstaand in haar vakgebied -- ze heeft het werk van Nobelprijswinnaar José Saramago vertaald. Toen ik negen vrijwilligers had, vond ik een boek van een Santomese schrijver waarvan ik online genoeg exemplaren kon kopen. Dit is er één van. Ik stuurde alle vrijwilligers een exemplaar toe. Iedereen nam een paar korte verhalen voor zijn rekening, iedereen hield zich aan zijn woord, stuurde de vertalingen terug en binnen zes weken kon ik het complete boek lezen.

Het was toen, net als zo vaak tijdens mijn jaar rond de wereld lezen, dat mijn gebrek aan kennis en mijn openheid over mijn beperkingen werden omgezet in een enorme kans. In het geval van São Tomé en Príncipe omvatte die kans niet alleen iets nieuws leren en nieuwe verhalen ontdekken, maar ook het samenbrengen van een groep mensen en het mogelijk maken van een gezamenlijke creatieve klus. Mijn zwakke punt was de kracht van het project geworden.

De boeken die ik dat jaar heb gelezen hebben echt mijn ogen geopend. Zoals iedereen die van lezen houdt wel weet, hebben boeken de buitengewone kracht om je mee te voeren in de gedachten van iemand anders zodat je, voor even tenminste, de wereld door andere ogen ziet. Dat kan ongemakkelijk voelen, vooral als je een boek leest uit een cultuur met waarden die sterk verschillen van de jouwe. Maar het kan ook groot inzicht bieden. Het worstelen met onbekende ideëen kan onze gedachten verhelderen. Het kan ook blinde vlekken blootleggen met betrekking tot hoe je de wereld zag.

Toen ik terugkeek naar veel van de Engelstalige literatuur waar ik mee opgroeide bijvoorbeeld, zag ik in hoe beperkt het meeste ervan was vergeleken bij de rijkdom die de wereld te bieden heeft. En in de loop van de tijd gebeurde er nog iets. Stukje bij beetje veranderde die lange lijst met landen waar ik het jaar mee begonnen was, van een droge, feitelijke lijst met plaatsnamen in authentieke, levende eenheden.

Ik wil natuurlijk niet suggereren dat het mogelijk is een volledig beeld van een land te krijgen door één boek te lezen. Maar alles bij elkaar opgeteld stelden de verhalen die ik dat jaar las, me meer open dan ooit voor de rijkdom, diversiteit en complexiteit van onze bijzondere aardbol. Alsof de verhalen van de wereld en de mensen die mij zo hadden geholpen, waardoor ik ze kon lezen, deze werkelijker hadden gemaakt. Als ik nu naar mijn boekenkast kijk, of de werken op mijn e-reader bekijk, vertellen ze een heel ander verhaal. Het verhaal van de kracht die boeken hebben om ons te verbinden over politieke, geografische, culturele, sociale en religieuze grenzen heen. Het vertelt hoe mensen de potentie hebben om samen te werken.

En het toont in welk een bijzondere tijd we leven. Dankzij internet is het nu eenvoudiger dan ooit tevoren om als vreemdeling een verhaal, een wereldbeeld, een boek te delen met iemand die je misschien nooit ontmoet, aan de andere kant van de wereld. Het is hopelijk een verhaal dat ik nog vele jaren zal lezen. En ik hoop dat veel mensen gaan meedoen. Als iedereen veelzijdiger leest, worden uitgevers gestimuleerd om meer boeken te vertalen, en daar worden we allemaal rijker van.

Dank je wel."

(Applaus)

 

Bron: TED.com