De Geschiedenis Van De Menselijke Emoties

De woorden die we gebruiken om onze emoties te beschrijven, hebben invloed op hoe we ons voelen, zegt historicus Tiffany Watt Smith, en de betekenis ervan is vaak veranderd (soms zelfs heel extreem) als gevolg van culturele verwachtingen en ideeën. Bijvoorbeeld 'nostalgie': in 1688 omschreven als een dodelijke ziekte maar tegenwoordig gezien als een veel minder ernstige aandoening.

Luister in deze boeiende lezing over de geschiedenis van onze emoties naar hoe de taal die we gebruiken om onze gevoelens te beschrijven zich voortdurend ontwikkelt -- en leer een paar nieuwe woorden die in verschillende culturen worden gebruikt om die vluchtige gevoelens in woorden te vangen.

"Laten we beginnen met een klein experiment. Ik ga jullie vragen je ogen te sluiten om te zien of je kunt nagaan welke emoties je op dit moment voelt. Niet om erover te praten of zo. Het idee is om te zien hoe makkelijk of misschien moeilijk je het vindt om erachter te komen wat je precies voelt. Ik geef jullie 10 seconden.

Oké?

Begin maar.

Oké, jullie kunnen nu ophouden. Hoe ging het? Je voelde je waarschijnlijk een beetje gespannen, wellicht wat wantrouwig naar je buren. Hadden zij wel echt hun ogen dicht? Misschien maakte je je wat zorgen over de email die je vanochtend verstuurde of voelde opwinding over je plannen voor vanavond. Of misschien de opgewondenheid die je voelt als je samen bent met een grote groep mensen; de mensen uit Wales noemen dit 'hwyl', van het woord zeilen. Of misschien voelde je dit allemaal tegelijkertijd. Sommige emoties zijn eenduidig, zoals paniek bij het slippen van een auto. Maar vaak overlappen onze emoties elkaar zodanig dat het moeilijk is ze uit elkaar te houden. Sommige emoties slippen zo snel voorbij dat je ze nauwelijks opmerkt, zoals de nostalgie die jou je arm doet uitstrekken om een vertrouwd merk te pakken in de supermarkt.

En andere emoties waar we voor weg lopen, uit angst dat ze ons laten barsten, zoals jaloezie waardoor je de zakken van je geliefde gaat doorzoeken. En dan zijn er emoties die zo vreemd zijn, dat je er geen naam voor weet. Misschien voelde je een licht verlangen naar een emotie die een eminente Franse socioloog "ilinx" noemt, de verwarring die je voelt bij momenten van lichte chaos. Bijvoorbeeld, als je nu zou opstaan en de inhoud van je tas op de vloer zou gooien. Misschien voelde je een van die vreemde, niet uit te drukken emoties waar geen duidelijk Engels woord voor is. Of misschien voelde je de emotie wat in Nederland "gezelligheid" heet: knus en warm met vrienden binnen zitten als het buiten koud en nat is. Of misschien had je geluk, en voelde je dit: "basorexia," een plotselinge drang om iemand te zoenen.

(Gelach)

We leven in een tijdperk waarin kennis van emoties belangrijk is, waarin emoties worden gebruikt om veel dingen mee te verklaren, worden uitgebuit door politici, en gemanipuleerd door algoritmen. Emotionele intelligentie is de vaardigheid om onze eigen emoties en die van anderen te duiden, en wordt zo gewaardeerd dat het aan universiteiten en in bedrijven onderwezen wordt en wordt gepromoot in de gezondheidszorg. Desalniettemin, vraag ik me soms af of onze wijze van denken over emoties niet aan het aftakelen is. Soms weten we niet eens zeker wat een emotie precies is.

Jullie kennen waarschijnlijk de theorie dat ons hele emotionele leven neerkomt op slechts enkele basis-emoties. Dit idee is al 2000 jaar oud, maar tegenwoordig beweren sommige evolutiepsychologen dat deze zes emoties -- geluk, verdriet, angst, afschuw, woede, verwondering -- overal ter wereld door iedereen op dezelfde manier uitgedrukt worden, en dat ze daarom de bouwstenen vormen van ons hele emotionele leven. Nu, als je naar een emotie als deze kijkt, lijkt het op een simpele reflex: het wordt gewekt door gevaar van buiten het is instinctief, we voelen het om ons tegen gevaar te beschermen. Je ziet een beer, je hartslag neemt toe, je pupillen worden groter, je bent bang, je rent heel hard weg.

Het probleem met dat beeld is dat het niet helemaal laat zien wat een emotie is. Natuurlijk is fysiologie belangrijk, maar het is niet de enige reden waarom we ons op zo'n moment zo voelen. Stel dat ik jullie zou vertellen dat in de 12de eeuw, sommige troubadours gapen niet zagen als een gevolg van moeheid of verveling, zoals wij tegenwoordig, maar als een symbool van diepe liefde? Of dat in diezelfde periode, dappere mannen -- ridders -- vaak flauwvielen uit wanhoop? Stel dat ik jullie zou vertellen dat de eerste Christenen die in de woestijn woonden geloofden dat vliegende demonen die vooral tijdens de lunch verschenen hen konden besmetten met een emotie die ze 'accidie' noemden, een soort lethargie die soms zo intens was dat het hen zelfs kon doden? Of dat verveling, zoals wij dat nu noemen en koesteren, voor het eerst werd gevoeld tijdens de Victoriaanse periode, in reactie op nieuwe ideeën over vrije tijd en zelfontwikkeling? Stel dat we opnieuw nadenken over die vreemde, onvertaalbare woorden voor emoties en ons zouden afvragen of sommige culturen bepaalde emoties sterker ervaren alleen maar omdat ze de moeite namen ze te benoemen en erover te praten, zoals het Russische woord 'toska', een gevoel van gekmakende ontevredenheid dat naar zeggen van verre komt aanwaaien.

De meest recente ontwikkelingen in cognitief onderzoek laten zien dat emoties geen simpele reflexen zijn, maar zeer complexe, elastische systemen die reageren op biologische aspecten die we geërfd hebben en op de cultuur waarin we nu leven. Het zijn cognitieve verschijnselen. Ze worden niet enkel door ons lichaam gevormd, maar door onze gedachten, ideeën en taal. De neuroloog Lisa Feldman Barrett raakte erg geïnteresseerd in die dynamische relatie tussen woorden en emoties. Ze zegt dat als we een nieuw woord voor een emotie leren, dat er dan ook nieuwe gevoelens op volgen. Als historicus vermoedde ik al lang dat zodra taal verandert, onze emoties ook veranderen. Als we naar het verleden kijken zien we dat emoties zijn veranderd, soms zelfs zeer dramatisch, in reactie op culturele waarden en religie, nieuwe ideeën over geslacht, ras en leeftijd, zelfs in reactie op nieuwe politieke en economische ideologieën. Er zit een historische waarde aan emoties die we nu pas beginnen te begrijpen. Dus ik ben het ermee eens dat het goed is om nieuwe woorden voor emoties te leren, maar ik denk dat we verder moeten gaan. . Om echt emotioneel intelligent te zijn, moeten we begrijpen waar die woorden vandaan komen, en welke ideeën over hoe we moeten leven en ons gedragen erin verweven zijn.

Ik zal jullie een verhaal vertellen. Het begint in een zolderkamertje eind 17de eeuw, in Basel in Zwitserland. Daar woont een ijverig student ver weg van zijn ouderlijk huis. Hij gaat niet meer naar colleges, en zijn vrienden die hem opzoeken treffen hem mismoedig en koortsig aan met hartkloppingen, en rare zweren die zijn lichaam bedekken. Artsen worden geroepen en zij vinden het zo ernstig dat er voor hem wordt gebeden in de plaatselijke kerk. Pas als ze hem klaar maken om huiswaarts te keren zodat hij kan sterven, zien ze wat er aan de hand is, want zodra ze hem op de brancard leggen, wordt zijn ademhaling rustiger. En zodra hij in zijn stad aankomt, is hij bijna helemaal hersteld. Pas dan beseffen ze dat hij leed aan een ernstige vorm van heimwee. Zo ernstig dat het bijna fataal was geweest.

In 1688 hoorde Johannes Hofer, een jonge dokter, over dit en soortgelijke gevallen en noemde de ziekte 'nostalgie'. Al snel raakte de diagnose in zwang in medische kringen binnen Europa. De Engelsen dachten dat ze er immuun voor waren door alle reizen door hun rijk. Maar al gauw kwamen er ook gevallen in Engeland. Het laatste geval van iemand die dood ging aan nostalgie was een Amerikaans soldaat tijdens WWI in Frankrijk. Hoe is het mogelijk dat je 100 jaar geleden aan nostalgie kon overlijden?

Tegenwoordig heeft het woord niet alleen een andere betekenis -- een verlangen naar een voorbije tijd en niet naar een bepaalde plek -- maar heimwee wordt ook als minder ernstig ervaren, in rang verlaagd van iets fataals naar iets dat hooguit je kind parten kan spelen bij een logeerpartij. Deze verandering vond schijnbaar plaats in de vroege 20ste eeuw. Maar waarom? Door de uitvinding van de telefoon of de uitbreiding van het spoornetwerk? Of kwam het door de moderne tijd, met het verheerlijken van rusteloosheid en reizen en vooruitgang wat heimwee naar het bekende als kleingeestig deed lijken? Wij erven allemaal deze enorme verandering van waarden, en daarom voelen we tegenwoordig heimwee misschien niet meer zo sterk als vroeger. Het is belangrijk te begrijpen dat deze grote historische veranderingen onze emoties beïnvloeden, deels omdat ze beïnvloeden hoe we ons voelen over onze gevoelens.

Tegenwoordig wordt geluk verheerlijkt. Je gelukkig voelen zou ons beter maken in ons werk, als partner en als ouder; het zou onze levensduur verlengen. In de 16de eeuw was het juist somberheid die tot dit alles zou bijdragen. Je kunt er zelfs zelfhulpboeken uit die tijd op nalezen waarin somberheid bij lezers wordt aangemoedigd door hen lijsten te geven met redenen om teleurgesteld te zijn.

(Gelach)

De auteurs van deze boeken dachten dat je somberheid kon oefenen, want als je er ervaren in werd, raakte je beter bestand tegen tegenslagen in je leven die onherroepelijk zouden gebeuren. Ik denk dat we hier van kunnen leren. Als je je tegenwoordig somber voelt, voel je je ongeduldig of zelfs beschaamd. In de 16de eeuw voelde je je dan wellicht enigszins zelfvoldaan.

Natuurlijk verschillen onze emoties niet alleen door de tijd heen, ze verschillen ook van plaats tot plaats. Het Baining-volk in Papua New Guinea spreken van 'awumbuk', een gevoel van lethargie dat opkomt wanneer een gast eindelijk vertrekt.

(Gelach)

Jij en ik zouden wellicht opluchting voelen, maar in de Baining-cultuur denkt men dat vertrekkende gasten een soort zwaarte afschudden zodat ze makkelijker kunnen reizen, en deze zwaarte besmet de lucht en veroorzaakt die awumbuk. Ze zetten daarom 's nachts een kom met water neer om die lucht op te nemen, en vroeg in de volgende ochtend hebben ze een ceremonie waarbij ze het water weggooien. Dit is een goed voorbeeld van hoe een spirituele gewoonte en een geografische realiteit samen een bepaalde emotie oproepen en vervolgens weer laten verdwijnen.

Een van mijn favoriete emoties is een Japans woord: 'amae'. Amae is een heel gewoon woord in Japan, maar het is moeilijk te vertalen. Het betekent ongeveer het genoegen wat je voelt wanneer je tijdelijk de verantwoordelijkheid voor je leven aan een ander kunt afstaan.

(Gelach)

Anthropologen denken dat dit woord wellicht juist in Japan werd bedacht en in ere gehouden, vanwege de traditie van collectiviteit in de cultuur van het land, terwijl het gevoel van afhankelijkheid meer beladen is voor Angelsaksen, die onafhankelijkheid en individualisme juist waarderen. Misschien klinkt dit wat simplistisch, maar het is verlokkelijk. Misschien zeggen de woorden voor emoties niet alleen iets over wat we voelen, maar ook iets over onze waarden?

De meeste mensen die zeggen dat je voor je welzijn moet zorgen vinden het belangrijk onze emoties te benoemen. Maar die namen zijn niet neutraal. Ze zijn beladen met de waarden en verwachtingen van onze cultuur, en ze geven ideeën door over wie we denken dat we zijn. Nieuwe en ongewone woorden leren voor emoties, helpt ons af te stemmen op de meer verfijnde aspecten van ons innerlijk leven. Bovendien denk ik dat we deze woorden moeten koesteren, omdat ze ons eraan herinneren hoe sterk het verband is tussen wat we denken en hoe we ons vervolgens voelen. Echte emotionele intelligentie vereist dat we begrijpen hoe sociale, politieke en culturele invloeden onze ideeën over onze emoties hebben gevormd en hoe geluk of haat of liefde of woede misschien nog steeds kunnen veranderen. Want als we onze emoties willen meten en willen onderwijzen op scholen en willen luisteren naar politici die zeggen hoe belangrijk ze zijn, dan is het goed om te begrijpen waar onze aannames erover vandaan komen, en of ze nog steeds gelden.

Ik sluit af met een emotie die ik vaak voel tijdens mijn werk als historicus. Het is een Frans woord: 'dépaysement'. Het is het gevoel van verdwaald zijn dat je voelt in een vreemde plek. Een favoriet aspect van historicus zijn is wanneer iets wat ik voor lief nam, een heel gewoon deel van mijn leven, me plotseling weer vreemd voorkomt. Dépaysement zet alles op losse schroeven, maar het is ook boeiend. En ik hoop dat jullie dit nu ook een beetje ervaren.

Dank je wel."

(Applaus)

 

Bron: TED.com