Waarom Vinden We Deze 32 Symbolen In Oude Grotten Door Heel Europa?

Geschreven taal, het kenmerk van de menselijke beschaving, verscheen niet zomaar plotseling op een dag. Duizenden jaren voor de eerste volledig ontwikkelde schrijfsystemen, krabbelden onze voorouders reeds geometrische tekens op de muren van de grotten waar ze in scholen. Paleo-antropologe en rotskunst-onderzoeker Genevieve von Petzinger heeft deze oude markeringen bestudeerd en gecodificeerd in grotten door heel Europa. De uniformiteit van haar bevindingen suggereert dat grafische communicatie en de mogelijkheid om berichten onafhankelijk van tijd en plaats te versturen en te bewaren, veel ouder is dan we denken.

"Grotten hebben iets speciaals -- een donkere opening in een kalkstenen klif die je aandacht trekt. Wanneer je het portaal tussen licht en donker passeert, begeef je je in een ondergrondse wereld: een plek van eeuwige duisternis, van aardse geuren, van gedempte stilte.

Lang geleden in Europa betraden oude volkeren deze ondergrondse werelden ook. Als getuige van hun aanwezigheid lieten ze mysterieuze gravures en schilderingen achter, zoals dit paneel met mensen, driehoeken en slingers te Ojo Guareña in Spanje. Je beloopt nu hetzelfde pad als deze oude artiesten. In deze surreële, wereldvreemde plek kan je je bijna inbeelden dat je de gedempte voetstappen hoort van huiden schoenen op de zachte aarde, of dat je de schittering ziet van een fakkel om de volgende bocht.

Als ik in een grot ben, vraag ik mezelf vaak af wat deze mensen ertoe dreef om zo diep te gaan, om gevaarlijke en nauwe gangen te trotseren om hun afdruk na te laten? In dit video fragment, een halve kilometer onder de grond opgenomen in de Cudon grot in Spanje, vonden we op het plafond een serie rode tekeningen in een tot dan toe onverkend gedeelte van de grot. Toen we op militaire wijze vooruit kropen en het plafond steeds lager reikte, kwamen we uiteindelijk op een punt waar het plafond zo laag was dat mijn man en fotograaf Dylan zijn DSLR-camera niet meer op het plafond scherp kon stellen. Terwijl hij me filmde, bleef ik het rode verfspoor volgen, slechts geholpen door één zaklamp en een kleine compacte camera die we voor zulke momenten bij ons hadden. Een halve kilometer diep.

Serieus. Wat moest iemand daar zo diep met een fakkel of een stenen lamp?

(Gelach)

Ik bedoel, ik had een doel daar, toch?

Weet je, dit soort vragen wil ik oplossen door middel van mijn onderzoek. Wat ik bestudeer behoort tot de oudste kunst ter wereld, gemaakt door primitieve, Europese kunstenaars, tussen 10.000 en 40.000 jaar geleden. Het gaat er ook om dat ik het niet alleen bestudeer omdat het mooi is, al zijn sommige zeker fraai. Waar ik daarnaast in geïnteresseerd ben, is de ontwikkeling van de moderne geest, en de evolutie van creativiteit, van inbeelding en van abstract denken, van wat het betekent om mens te zijn. Alhoewel alle levensvormen op een of andere manier communiceren, hebben alleen wij mensen het echt naar een hoger niveau gebracht. Onze wens en ons vermogen om te delen en samen te werken, is een groot onderdeel van ons succesverhaal. Onze moderne wereld steunt op een globaal netwerk van gedeelde informatie, voor een groot deel mogelijk gemaakt door onze communicatievaardigheden. Meer specifiek, door het gebruik van afbeeldingen of schrift. We moeten ons wel realiseren dat we al zo lang voortbouwen op de mentale ontwikkelingen van hen die voor ons kwamen, dat het gemakkelijk te vergeten is dat sommige vermogens nooit eerder bestonden. Dat is een van de zaken die ik het meest fascinerend vind aan het bestuderen van onze vroege geschiedenis. Deze mensen konden niet staan op de brede schouders van hun voorgangers. Zij wáren de eerste schouders. Alhoewel een verrassend aantal belangrijke uitvindingen uit die vervlogen tijd komt, wil ik het vandaag hebben over de uitvinding van de grafische communicatie.

Er zijn drie hoofdtypes van communicatie: gesproken, via gebaren en grafische communicatie. De gesproken vorm en gebarentaal zijn van nature vluchtig. Ontvangen en versturen van een bericht vereist nauw contact, en na het moment van overdracht is het voorgoed verdwenen. Grafische communicatie, anderzijds, ontkoppelt die relatie. Door deze uitvinding werd het voor het eerst mogelijk om een bericht te versturen en te bewaren, onafhankelijk van tijd en plaats.

Europa is een van de eerste plaatsen waar we geregeld grafische aanduidingen zien verschijnen in grotten en rotsige schuilplaatsen, zelfs bij enkele resterende open sites. Maar dat was niet het Europa van vandaag de dag. Het was een wereld gedomineerd door torenhoge ijsvelden, vaak drie tot vier kilometer hoog, met uitgestrekte grasvlaktes en bevroren toendra's. Dit was de ijstijd.

De afgelopen eeuw zijn meer dan 350 vondsten gedaan door heel Europa, van ijstijd-rotskunst versierd met dieren, abstracte vormen en zelfs af en toe een mens, zoals deze gegraveerde figuren uit de Grotta dell'Addaura in Sicilië. Ze bieden ons een zeldzame blik in de creatieve wereld en verbeelding van deze vroege artiesten.

Sinds hun ontdekking kregen dieren de meeste aandacht van de onderzoekers, zoals dit zwarte paard uit Cullavera in Spanje, of deze ongewone paarse bizon uit La Pasiega. Voor mij zijn het de abstracte vormen, ook wel geometrische tekens genoemd, die mij bewogen deze kunst te bestuderen. Het grappige is dat bij de meeste sites er meer geometrische figuren te zien zijn dan afbeeldingen van mensen en dieren. Maar toen ik in 2007 begon, was er nog niet eens een lijst met vastgestelde vormen. Tevens had men nog geen idee of identieke afbeeldingen vaker opdoken, verspreid over locaties, of door de tijd. Voordat ik kon beginnen met het beantwoorden van mijn vragen, was het nodig een database samen te stellen van alle bekende geometrische vormen van alle vindplekken. Het probleem was dat de sites met de afbeeldingen van dieren vaak goed gedocumenteerd waren, maar dat er ook een groot aantal waren waarbij dat niet het geval was. De beschrijving was dan kort of zonder details. Sommige waren al een halve eeuw of meer niet meer bezocht. Dat waren de plekken waar ik voor mijn onderzoek heen ging.

Gedurende twee jaar spendeerden mijn trouwe man Dylan en ik beiden meer dan 300 uur ondergronds. We liepen, kropen en wurmden ons door 52 verschillende sites in Frankrijk, Spanje, Portugal en op Sicilië. Het was absoluut de moeite waard. We vonden ongedocumenteerde, nieuwe geometrische tekens op 75 procent van de sites die we hebben bezocht. Dit niveau van nauwkeurigheid was nodig, als ik de grotere vragen zou willen beantwoorden.

Laten we dus gaan kijken naar die antwoorden. Behalve een klein aantal uitzonderingen, zijn er slechts 32 geometrische tekens. Slechts 32 tekens, over een tijdspanne van 30.000 jaar, gevonden over heel Europa. Dat is een erg klein aantal. Als dit nu willekeurige krabbels of versieringen waren, zou je verwachten dat er veel meer variatie zou zijn. In plaats daarvan vinden we dezelfde tekens, die zich altijd en overal herhalen. Sommige tekens komen vaak voor, tot ze aan populariteit verliezen en verdwijnen, terwijl andere tekens pas veel later opduiken. 65 procent van de tekens bleef echter gedurende de hele periode in gebruik, tekens zoals lijnen, rechthoeken, driehoeken, ovalen en cirkels, zoals hier te zien aan het einde van de ijstijd, van een 10.000 jaar oude site hoog in de Pyreneeën. Terwijl sommige tekens door heel Europa gevonden werden, hadden andere tekens een veel minder groot verspreidingsgebied, soms zelfs beperkt tot één streek. Deze rechthoeken bijvoorbeeld, werden alleen teruggevonden in Noord-Spanje. Sommige wetenschappers denken ervan dat het een familie- of stamsymbool voorstelt.

Even terzijde, er is een verrassende mate van overeenkomst tussen vroege rotskunst zoals gevonden van Frankrijk en Spanje tot Indonesië en Australië. Met veel vergelijkbare symbolen, die verafgelegen van elkaar verschijnen, specifiek tussen 30.000 en 40.000 jaar geleden. Het lijkt er steeds meer op dat deze uitvinding zijn oorsprong heeft in een gedeelde Afrikaanse herkomst. Maar ik ben bang dat dit een onderwerp is voor een toekomstig betoog.

Terug naar de hoofdzaak. Er is geen twijfel dat deze tekens betekenisvol waren, zoals deze 25.000 jaar oude bas-reliëf sculpturen uit La Roque de Vézac in Frankrijk. Wij kennen de betekenis niet, maar de mensen uit die tijd zeker wel. Het herhalen van dezelfde tekens, voor zo lang en op zoveel plaatsen, vertelt ons dat deze kunstenaars opzettelijke keuzes maakten. Als we het hebben over geometrische patronen met specifieke, cultureel herkenbare en afgesproken betekenissen, dan zou het goed kunnen dat we het hier hebben over een van de oudste systemen van grafische communicatie ter wereld.

Het is nog geen echt schrift. Op dit punt zijn er gewoon nog niet genoeg tekens om alle woorden in de gesproken taal te representeren, een vereiste voor een volledig schrift. Ook zien we de tekens zich niet vaak genoeg herhalen om te suggereren dat het een alfabet zou kunnen zijn. Wat we wel hebben, zijn een aantal unieke gevallen, zoals dit paneel uit La Pasiega in Spanje, ook wel bekend als 'The Inscription', met symmetrische markeringen links, mogelijke handvormige afbeeldingen in het midden, en een soort haak aan de rechterkant.

De oudste grafische communicatievormen ter wereld, het Sumerische spijkerschrift, Egyptische hiërogliefen en het vroegste Chinese schrift, ontstonden allemaal tussen 4.000 en 5.000 jaar geleden. Elk schrift ontstond weer uit een ouder systeem bestaande uit teleenheden en pictografische voorstellingen, waarbij betekenis en afbeelding hetzelfde waren. Een afbeelding van een vogel representeert dan dus echt een vogel. Pas later beginnen we meer gestileerde pictogrammen te zien, totdat ze bijna onherkenbaar worden. We beginnen dan ook te zien dat er meer symbolen worden verzonnen, om al die andere missende woorden uit de taal te representeren: dingen zoals voornaamwoorden, bijwoorden, bijvoeglijke naamwoorden.

Gezien al deze feiten, lijkt het zeer onwaarschijnlijk dat de geometrische tekens uit de ijstijd echt abstract geschreven letters waren. In plaats daarvan is het aannemelijker dat deze vroege kunstenaars ook een vorm van teleenheden creëerden, wellicht zoals deze rij lijnen uit Riparo di Za Minic op Sicilië, en dat ze daarnaast gestileerde afbeeldingen maakten van de dingen uit de wereld om zich heen. Zouden sommige tekens wellicht huizen of wapens representeren? Of misschien hemellichamen, zoals sterrenbeelden? Of misschien zelfs rivieren, bergen, bomen -- landschapselementen, wellicht zoals deze zwarte 'penniform', omgeven door vreemde belvormige tekens, afkomstig van El Castillo in Spanje. Het woord 'penniform' betekent 'veervormig' in het Latijn, maar zou dit misschien een afbeelding van een plant of een boom kunnen zijn? Sommige onderzoekers beginnen zich dit nu af te vragen met betrekking tot bepaalde tekens van specifieke sites, maar volgens mij is het tijd om deze hele categorie te herzien. Het ironische daarvan is natuurlijk, dat ik na het zojuist zorgvuldig indelen van alle tekens in één categorie, nu vermoed dat het weer opbreken daarvan deel van mijn volgende stap zal zijn. Verschillende types afbeeldingen worden dan herkend en afgescheiden.

Begrijp me niet verkeerd, de latere uitvinding van het volledig ontwikkelde schrift was een indrukwekkende prestatie op zich, maar het is van belang te onthouden dat deze vroege systemen niet uit een vacuüm kwamen. Dat zelfs 5.000 jaar geleden mensen al voortbouwden op iets veel ouders, waarvan de herkomst tienduizenden jaren terug gaat: naar de geometrische tekens uit Europa's ijstijd en zelfs ouder. Naar dat punt, diep in ons collectief verleden, toen iemand voor het eerst het idee had om een grafisch teken te maken en aldus onze wijze van communiceren voorgoed veranderde.

Dank je wel."

(Applaus)

 

Bron: TED.com