Waar Is Jouw Thuis?

Wereldwijd leven steeds meer mensen in landen die niet als hun eigen land worden beschouwd. Schrijver Pico Iyer - die zelf drie of vier "roots" heeft - overdenkt in deze TED-talk de betekenis van thuis, de vreugde van reizen en de sereniteit van stilstaan.

"Waar kom je vandaan? Het is een eenvoudige vraag. Maar vandaag de dag hebben simpele vragen steeds moeilijkere antwoorden. Mensen vragen me altijd waar ik vandaan kom. Ze denken dat ik India zal zeggen. Ze hebben gelijk. Mijn voorouders zijn 100% Indiaas, net als mijn bloed. Ik heb daar alleen geen dag van mijn leven gewoond. Ik spreek niet eens één woord uit de meer dan 22.000 dialecten. Dus denk ik niet dat ik het recht heb mezelf Indiër te noemen.

Als 'Waar kom je vandaan?' betekent 'Waar ben je geboren en getogen?', dan kom ik uit dat kleine landje dat Engeland heet. Maar ik verliet Engeland toen ik studeerde. Toen ik opgroeide, was ik het enige kind in de klas dat niet op een klassieke Engelse held uit de tekstboeken leek.

Als 'Waar kom je vandaan?' betekent 'Waar betaal je belasting? Waar ga je naar de dokter en de tandarts?' dan kom ik uit de Verenigde Staten. Ik woon al 48 jaar in de VS, sinds ik een klein jongetje was. Behalve dan dat ik vele jaren dat kleine roze kaartje bij me moest dragen met groene strepen door mijn gezicht, dat me identificeert als permanente vreemdeling. Ik voel me hier hoe langer hoe meer een vreemdeling.

(Gelach)

En als 'Waar kom je vandaan?' betekent 'Welke plek raakt je het diepst en waar probeer je zoveel mogelijk te zijn?' dan ben ik Japanner. Want ik probeer de laatste 25 jaar zoveel mogelijk in Japan te zijn. Behalve dan dat ik daar al die jaren op een toeristenvisum verblijf. Ik ben er zeker van dat weinig Japanners mij als een Japanner zien.

Ik zeg dit allemaal om te benadrukken hoe ouderwets en eenvoudig mijn achtergrond is. Want als ik naar Hongkong, Sydney of Vancouver ga, zijn de meeste kinderen die ik ontmoet meer internationaal en multicultureel dan ik ben. Ze hebben een thuis geassocieerd met hun ouders en een ander thuis geassocieerd met hun partners. Een derde thuis waar ze op dat moment zijn, een vierde thuis is de plek waar ze van dromen en nog veel meer. Hun hele leven zal bestaan uit kleine stukjes van veel verschillende plekken samenvoegen tot een glas-in-loodgeheel.

Thuis betekent voor hen werk in uitvoering. Het is net als een project waar constant upgrades, verbeteringen en correcties worden aangebracht. Voor steeds meer van ons heeft thuis steeds minder te maken met een stukje van de aarde, dan, zo zou je kunnen zeggen, met een stukje van de ziel.

Als iemand me zou vragen: "Waar is jouw thuis?" denk ik aan m'n liefje of aan goede vrienden of aan de liedjes die ik hoor, waar ik ook ben. Ik voelde me altijd zo. Dat besefte ik plots toen ik een paar jaar geleden bij mijn ouders thuis in Californië, de trap opliep. Ik keek door het woonkamerraam. We werden omcirkeld door 20 meter hoge vlammen. Het was één van die bosbranden die regelmatig door de heuvels van Californië woeden. Binnen drie uur had deze brand mijn thuis met alles erin, behalve mij, gereduceerd tot as.

Toen ik de volgende morgen wakker werd, sliep ik op de grond bij een vriend en was het enige dat ik nog had, een tandenborstel die ik net bij een nachtwinkel kocht. Als iemand me toen vroeg waar mijn thuis was, kon ik niet een fysiek huis aanwijzen. Mijn thuis was wat ik vanbinnen droeg. Op zoveel manieren denk ik dat dit een geweldige bevrijding is.

Toen mijn grootouders werden geboren, hadden ze hun gevoel van thuiszijn, hun gevoel van gemeenschap of vijandschap toebedeeld gekregen bij hun geboorte. Ze hadden weinig kans om dat te veranderen. Nu kunnen sommigen van ons hun eigen gevoel van thuis, gevoel van gemeenschap, vormen. Daardoor zijn we wellicht een stapje verder dan de zwart-wit verdeling van de tijd van onze grootouders. Het is geen toeval dat de president van de sterkste natie op aarde, half Keniaan is, gedeeltelijk opgegroeid in Indonesië en een Chinees-Canadese zwager heeft.

Het aantal mensen dat niet in eigen land woont, bedraagt nu 220 miljoen. Dat is een ondenkbaar aantal. Als je het aantal mensen neemt dat in Canada woont en de populatie van Australië en dan nog een keer de hele populatie van Australië en de populatie van Canada nog een keer, verdubbel dat aantal en je hebt nog steeds minder mensen die tot deze grote drijvende stam behoren.

En het aantal van ons dat buiten z'n oorspronkelijke geboorteland woont, neemt zeer snel toe, tot 64 miljoen alleen al in de laatste 12 jaar. Spoedig zijn er meer van ons dan Amerikanen. We zijn al de op vijf na grootste natie op aarde. In feite is de gemiddelde bewoner van de grootste stad in Canada, Toronto, een vreemdeling, iemand die geboren is in een heel ander land.

Ik heb altijd gevoeld dat de schoonheid omgeven te zijn door het uitheemse, je wakker schudt. Je kunt niets voor lief nemen. Reizen is voor mij als verliefd zijn, want opeens staat je bewustzijn 'aan'. Je bent alert op de geheime patronen van de wereld. De echte ontdekkingsreis bestaat, volgens de beroemde uitspraak van Marcel Proust, niet uit het zien van nieuwe plekken maar het kijken door nieuwe ogen. Natuurlijk wordt je oude zicht, zelfs je eigen huis, met nieuwe ogen heel anders.

Veel mensen die in andere landen wonen, zijn vluchtelingen die nooit hun thuis wilden verlaten met enorme heimwee. Voor de gelukkigen onder ons brengt deze tijd van beweging spannende nieuwe mogelijkheden. Zeker als ik reis, vooral naar de grote steden in de wereld, is de typische persoon die ik nu ontmoet, laten we zeggen, een half Koreaanse, half Duitse jonge vrouw die in Parijs woont.

Zodra ze een jongeman tegenkomt die half Thai, half Canadees is en in Edinburgh woont, ziet ze hem als verwant. Ze beseft dat ze meer met hem gemeen heeft dan iemand die geheel uit Korea of Duitsland komt. Ze worden vrienden. Ze worden verliefd. Ze verhuizen naar New York City.

(Gelach)

Of naar Edinburgh. En het kleine meisje dat voortkomt uit hun vereniging wordt natuurlijk niet Koreaans, Duits, Frans, Thais, Schots of Canadees, zelfs niet Amerikaans, maar een mooie en constant ontwikkelende mix van al die plekken. Mogelijk wordt de manier waarop dit meisje over deze wereld droomt, schrijft en denkt ietsje anders. Want dat komt voort uit deze weergaloze mix van allerlei culturen.

Waar je vandaan komt, is nu minder belangrijk dan waar je naartoe gaat. Steeds meer mensen richten zich op de toekomst of op het 'nu', zowel als op het verleden. Thuis is, zoals we weten, niet alleen de plek waar je geboren wordt. Het is de plek waar je jezelf wordt. En toch hebben we een groot probleem met beweging en is het heel moeilijk je te oriënteren als je in de lucht zweeft.

Een paar jaar geleden kwam ik erachter dat ik een miljoen punten had gespaard, bij United Airlines alleen. Je kent dat maffe systeem wel: zes dagen in de hel en je krijgt de zevende gratis.

(Gelach)

Ik begon serieus te denken dat beweging net zo goed was als een gevoel van stilte, waarmee je beide in perspectief kon brengen.

Acht maanden nadat mijn huis afbrandde, kwam ik een vriend tegen die lesgaf op een plaatselijke middelbare school. Hij zei: "Ik weet de perfecte plek voor jou." "Echt?," zei ik. Ik ben nogal sceptisch als mensen dat soort dingen zeggen. "Nee, echt," ging hij verder, Het is drie uur rijden. Het is niet zo duur. Je bent waarschijnlijk nooit op zo'n plek geweest. "Hm." Ik raakte geïnteresseerd. "Waar is het?" "Oké." Mijn vriend kuchte en stotterde. "Dus, het is eigenlijk een katholiek klooster."

Dat was het verkeerde antwoord. Ik zat 15 jaar op anglicaanse scholen, ik had genoeg lofzang en kruizen voor de rest van mijn leven. Voor meer levens eigenlijk. Mijn vriend verzekerde me ervan dat hij en het merendeel van zijn studenten niet katholiek waren. Hij nam zijn klassen daar elke lente naartoe. Net zoals hij, hoefde de meest rusteloze, afgeleide, met testosteron bedorven jongen uit Californië, maar drie dagen in stilte te vertoeven om af te koelen en rein te worden van binnen. Hij vond zichzelf.

Ik dacht: "Als dat effect heeft op een 15-jarige jongen, werkt het ook voor mij." Ik stapte in mijn auto en reed drie uur naar het noorden, langs de kust en de wegen werden rustiger en smaller. Ik draaide een nog smaller wegje in, nauwelijks bestraat, 3 kilometer haarspeldbochten, naar een bergtop.

Toen ik mijn auto uitstapte, hoorde ik de lucht. De hele plek was in totale stilte, maar de stilte was geen gebrek aan geluid. Het was de aanwezigheid van een soort energie of bezieling. Aan mijn voeten lag het geweldige, nog steeds blauwe plateau van de Stille Oceaan. Om me heen ongeveer een hectare wilde droge struiken.

Ik ging naar mijn slaapkamer. Het was klein, maar zeer comfortabel. Er stond een bed en een schommelstoel, een langwerpig bureau en nog bredere ramen, uitkijkend op een kleine, ommuurde tuin en uitzicht op 400 meter gouden pampagras uitlopend in de zee. Ik ging zitten en begon te schrijven, schrijven en schrijven. Ik was daar juist om niet achter mijn bureau te zitten.

Toen ik opstond, was het vier uur later. Het werd avond en ik vertoefde buiten onder de grote sterrenhemel. Ik zag de achterlichten van de auto's verdwijnen richting de landtongen 15 kilometer naar het zuiden. Het leek alsof mijn zorgen van de vorige dag verdwenen waren.

De volgende ochtend toen ik opstond zonder telefoons, tv's en laptops, leek de dag een eeuwigheid. Het voelde als de vrijheid die ik kende tijdens mijn reizen, maar nog meer als thuiskomen. Ik ben niet religieus, dus ging ik niet naar de diensten. Ik vroeg geen begeleiding van de monniken. Ik wandelde over de kloosterweg en stuurde ansichtkaarten naar degenen die ik liefheb. Ik keek naar de wolken. Ik deed wat gewoonlijk het moeilijkst voor me is, niets dus.

Ik ging terug naar deze plek. Ik merkte dat ik daar mijn meest belangrijke werk onzichtbaar deed, alleen door stil te zitten en beslist tot mijn belangrijkste beslissingen kwam zoals ik dat niet had gekund toen ik van m'n laatste e-mail naar m'n volgende afspraak haastte. Ik begon te denken dat iets in mij echt om rust had geroepen, maar ik hoorde het niet omdat ik zo aan het rennen was. Ik was zo een krankzinnige gast die een blinddoek omdoet en dan klaagt dat hij niets ziet.

Ik dacht terug aan de mooie uitdrukking die ik als jongen leerde van Seneca. Hij zegt: "Niet de man die weinig heeft is arm, maar degene die verlangt naar meer."

Natuurlijk wil ik niet zeggen dat iedereen hier naar een klooster moet. Daar gaat het niet om. Maar ik denk wel dat als je stopt met bewegen, je ziet waar je naartoe wil. Alleen door even uit je leven en de wereld te ontsnappen, zie je waar je het meest om geeft en vind je een thuis.

Ik zie nu zoveel mensen bewust de tijd nemen om elke morgen 30 minuten stil te zitten om zichzelf te hernemen in een hoekje van de kamer zonder apparaten. Of ze joggen elke avond of laten hun mobiele telefoons thuis voor een lang gesprek met een vriend.

Beweging is een fantastisch privilege. We hebben veel meer mogelijkheden dan onze grootouders konden dromen. Maar het heeft uiteindelijk alleen betekenis als je een thuis hebt, waar je terug kunt gaan. Thuis is uiteindelijk niet alleen de plek waar je slaapt. Het is je standplaats. Dank je wel."

(Applaus)

 

Bron: TED.com