Hoe Ik De Geheimen Van Teksten Uit De Oudheid Ontdek

Gregory Heyworth is tekstuele wetenschapper; samen met zijn collega's werkt hij in zijn laboratorium aan nieuwe manieren om manuscripten en kaarten uit de oudheid te lezen met behulp van spectrale beeldvorming-technologie. In deze fascinerende TED-talk schijnt Heyworth zijn licht over stukken geschiedenis die verloren waren en hoe hij teksten ontcijfert die we duizenden jaren lang niet konden lezen. Hoe kunnen deze verloren klassiekers de geschiedenis herschrijven?

" Op 26 januari 2013 bestormde een troep Al Qaida strijders de oude stad Timboektoe, aan de zuidelijke rand van de Sahara. Ze stichtten brand in een middeleeuwse bibliotheek met 30.000 manuscripten, geschreven in het Arabisch en een aantal Afrikaanse talen, variërend in onderwerp van astronomie tot geografie, geschiedenis en geneeskunde. Zo was er een boek dat mogelijk de eerste behandeling van erectiestoornissen bij mannen beschrijft. Onbekend in het Westen was dit de verzamelde kennis van een heel continent, de stem van Afrika in een tijd waarin men dacht dat Afrika geen stem had. De burgemeester van Bamako, die het zag gebeuren, noemde de verbranding van de manuscripten een misdaad tegenover het culturele werelderfgoed. En hij had gelijk -- of zou gelijk gehad hebben; hij vertelde namelijk een leugen.

Want kort tevoren hadden Afrikaanse geleerden een aantal willekeurige oude boeken verzameld en daar voor de terroristen achtergelaten. De collectie ligt tegenwoordig verstopt in Bamako, de hoofdstad van Mali, wegrottend in de hoge vochtigheid. Wat gered werd door een list wordt opnieuw bedreigd, dit keer door het klimaat.

Afrika en de verafgelegen uithoeken van de wereld zijn niet de enige of voornaamste plaatsen waar manuscripten die de geschiedenis van de wereldcultuur kunnen veranderen, in gevaar zijn. Een paar jaar terug heb ik onderzoek gedaan onder Europese onderzoeksbibliotheken en ik ontdekte dat er ten minste 60.000 manuscripten zijn, daterend van voor 1500, die onleesbaar zijn door waterschade, vervaging, schimmel en chemische verbindingen. Het werkelijke aantal is waarschijnlijk tweemaal zo groot en dat is exclusief renaissancemanuscripten, moderne manuscripten en objecten die tot het culturele erfgoed behoren, zoals kaarten.

Wat als er een technologie bestond die deze verloren en onbekende werken kon herstellen? Stel je voor hoe wereldwijd honderdduizenden voorheen onbekende teksten onze kennis van het verleden radicaal zouden kunnen veranderen. Stel je voor welke onbekende klassiekers we zouden kunnen ontdekken, die de canons van literatuur, geschiedenis, filosofie en muziek zouden herschrijven -- of die zelfs onze culturele identiteiten zouden kunnen herschrijven en zo nieuwe bruggen bouwen tussen mensen en culturen. Door deze vragen veranderde ik van een middeleeuwen-kenner, iemand die teksten leest, in een tekstuele wetenschapper.

'Lezer' is zo'n vervelend woord. Het wekt bij mij beelden van passiviteit op, iemand die lui in een gemakkelijke stoel zit te wachten tot de kennis hem bereikt in een mooi klein pakketje. Het is toch veel beter om actief deel te nemen aan het verleden, een avonturier in een onontdekt land te zijn, op zoek naar een verborgen tekst. Als academicus was ik niet meer dan een lezer. Ik las en onderwees dezelfde klassieke teksten die mensen al honderd jaar lezen en onderwijzen -- Vergilius, Ovidius, Chaucer, Petrarca -- en met ieder artikel dat ik publiceerde, droeg ik bij aan de menselijke kennis, in steeds kleinere mate. Wat ik wou zijn, was een archeoloog van het verleden, een ontdekker van literatuur, een Indiana Jones zonder de zweep -- of, eigenlijk, met de zweep.

(Gelach) Ik wou dat niet alleen voor mijzelf, maar ook voor mijn studenten.

Dus ben ik zes jaar geleden een andere richting ingegaan. Ik werkte op dat moment aan 'The Chess of Love', een belangrijk dichtwerk uit de Europese middeleeuwen dat nog nooit was bewerkt. Het was nog nooit bewerkt omdat er maar één manuscript was en dat was zo ernstig beschadigd tijdens de bombardementen in Dresden in de Tweede Wereldoorlog, dat generaties geleerden het als verloren hadden beschouwd. Vijf jaar lang werkte ik met een uv-lamp om restanten van het handschrift te vinden en ik kwam zo ver als ik kon met de technologie van dat moment.

Toen deed ik wat veel mensen doen. Ik ging online en las daar hoe met behulp van multispectrale beeldvorming twee verborgen verhandelingen van de beroemde Griekse wiskundige Archimedes werden ontdekt in een 13-eeuwse palimpsest. Een palimpsest is een manuscript dat is uitgewist en overgeschreven.

Ik besloot spontaan om te schrijven naar het hoofd van de groep wetenschappers die aan het Archimedespalimpsest werkte, Professor Roger Easton, met een plan en een pleidooi. En hij schreef nog terug ook. Met zijn hulp kon ik een subsidie krijgen van de Amerikaanse overheid voor het bouwen van een verplaatsbaar lab voor multispectrale beeldvorming. En in dat lab transformeerde ik een verkoolde en verbleekte zooi in een nieuwe middeleeuwse klassieker.

Hoe werkt multispectrale beeldvorming eigenlijk? Het idee achter multispectrale beeldvorming is iets wat iedereen die bekend is met infraroodbrillen onmiddellijk zal herkennen: wat we zien in het zichtbare lichtspectrum is maar een fractie van wat er daadwerkelijk is. Dat geldt ook voor onzichtbaar schrift. Ons systeem maakt gebruik van licht op 12 golflengtes, tussen het ultraviolet en het infrarood. Dat wordt van bovenaf op het manuscript gericht met behulp van ledlampen en een andere multispectrale lichtbron schijnt van onderen door de bladzijden van het manuscript. Zo maken we van elke bladzijde ongeveer 35 opnames met een krachtige digitale camera voorzien van een lens die gemaakt is van kwarts. Daar zijn er ongeveer vijf van in de wereld. Als we die beelden hebben gemaakt, laten we er statistische algoritmes op los, om ze te verbeteren en te verhelderen, met software die oorspronkelijk was ontworpen voor satellietbeelden en gebruikt werd door bijvoorbeeld geospatiale wetenschappers en de CIA.

De resultaten zijn soms spectaculair. Misschien ben je al wel bekend met het werk aan de Dode Zee-rollen, die langzaam vergelen. Met behulp van infrarood kunnen we zelfs de donkerste hoeken van de Dode Zee-rollen lezen. Maar je weet misschien niet dat meer Bijbelse teksten gevaar lopen.

Dit is bijvoorbeeld een bladzijde van een manuscript waar we opnames van hebben gemaakt, misschien wel de meest waardevolle christelijke bijbel van de wereld. De Codex Vercellensis is de oudste vertaling van de evangeliën in het Latijn, daterend uit de eerste helft van de vierde eeuw. Dit is het beste voorbeeld van een bijbel uit de tijd van het ontstaan van het christendom onder keizer Constantijn en uit de tijd van het concilie van Nicea, toen het algemene credo van het christendom werd vastgelegd. Dit manuscript is helaas ernstig beschadigd, omdat het eeuwenlang werd gebruikt en aangeraakt tijdens inwijdingsceremonies in de kerk. Die paarse vlek die je daar in de linkerbovenhoek ziet is Aspergillus, een schimmel, afkomstig van de ongewassen handen van iemand met tuberculose. Door middel van ons beeldvormen, heb ik de eerste transcriptie van dit manuscript kunnen maken in 250 jaar.

Maar een lab dat je mee kunt nemen naar de betreffende collecties, is slechts een gedeeltelijke oplossing. De technologie is duur en zeer zeldzaam en de beeldvormings- en verwerkingsvaardigheden zijn esoterisch. Dus de herstelwerkzaamheden kunnen maar door een paar onderzoekers en de rijkste instituten worden gebruikt. Daarom heb ik het Lazarus Project opgericht, een non-profit initiatief om multispectrale beeldvorming aan individuele onderzoekers te geven, en aan kleinere instituten, tegen weinig of geen kosten. De afgelopen vijf jaar is ons team van wetenschappers, geleerden en studenten naar zeven verschillende landen gereisd en ze hebben een paar van de waardevolste, beschadigde manuscripten gered, waaronder het Vercelli Book, oudste boek met Engelse teksten, het zwarte boek van Carmarthen, oudste boek in het Welsh, en een paar van de waardevolste, vroegste evangelies, in wat nu voormalig Sovjet Georgië is.

Dus spectrale beeldvorming kan verloren geschriften herwinnen. En het kan zelfs nog een tweede verhaal achter elk object onthullen, het verhaal van hoe, wanneer en door wie een geschrift werd gecreëerd en soms zelfs wat de auteur dacht toen hij aan het schrijven was. Neem dit concept van de Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring, in Thomas Jefferson's eigen handschrift, dat een aantal collega's een tijdje terug heeft opgenomen in de Library of Congress. Curatoren hadden gezien dat een bepaald woord telkens was doorgestreept en vervangen. Het was vervangen door 'burgers'. Misschien kan je wel raden wat het woord eronder was. 'Onderdanen'. Dat, dames en heren, is de Amerikaanse democratie die zich daar onder de hand van Thomas Jefferson ontwikkelt.

Of neem de kaart van Martellus uit 1491, gescand in de Beinecke Library van Yale. Dit was de kaart die Columbus waarschijnlijk zag voor zijn vertrek naar de Nieuwe Wereld en die hem een idee gaf van hoe Azië eruit zag en waar Japan lag. Het probleem met deze kaart was dat de inkt en kleurpigmenten zo waren afgebroken over de jaren dat op deze grote kaart van twee meter de wereld eruitzag als een enorme woestijn. Tot nog toe hadden we geen idee, niet in detail in ieder geval, wat Columbus wist over de wereld en hoe culturen werden weergegeven. De hoofdlegenda was onleesbaar onder normale lichtomstandigheden. Ultravioletlicht hielp weinig. Multispectraal gaf ons alles. In Azië zagen we monsters met oren zo lang dat ze het hele lichaam van het beest konden bedekken. In Afrika een slang die de grond kon laten roken. Zoals sterlicht een beeld kan geven van hoe het universum er lang geleden uitzag, zo kan multispectraal licht ons meevoeren naar de allereerste momenten van de creatie van een object. Door deze lens zien we de fouten, de gedachteveranderingen, de naïviteiten, de ongecensureerde gedachtes, de imperfecties van de menselijke fantasie waardoor deze sacrale objecten en hun auteurs échter worden en de geschiedenis dichterbij brengen.

En de toekomst? Er is zo veel van het verleden en er zijn zo weinig getrainde mensen die de objecten kunnen redden, voordat ze voor altijd verdwenen zijn. Daarom geef ik nu les in deze nieuwe, hybride discipline, die ik 'tekstuele wetenschappen' noem. Tekstuele wetenschappen is een mix van traditionele literaire wetenschappen, het lezen van oude talen en oude handschriften, weten hoe teksten zijn gemaakt, zodat je ze kunt plaatsen en dateren, en nieuwe technieken zoals beeldvormingwetenschappen, de scheikunde van inkt en pigmenten, computerondersteunde optische tekenherkenning.

Vorig jaar was een van mijn studenten, een eerstejaars, die Grieks en Latijn studeerde, de beelden aan het verwerken van een palimpset, gefotografeerd in een beroemde bibliotheek in Rome. Langzaam werden heel klein geschreven Griekse woorden zichtbaar. Iedereen kwam om hem heen staan en hij las een zin uit het verloren werk van de Griekse komedieschrijver Menander. Het was de eerste keer in ruim duizend jaar dat die woorden hardop werden uitgesproken. Op dat moment werd hij een geleerde.

Dames en heren, dat is de toekomst van het verleden.

Hartelijk bedankt."

(Applaus)

 

Bron: TED.com